نقش بازار در تخصيص بهينه منابع آب و عوامل موثر بر كارايي بازار آب

The Role of Market in Optimal Water Resources Allocation and Efficacious Factors Influencing the Efficiency of Water Markets

اخيراً در برخي از كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه، مكانيزم بازار به عنوان يك روش كارا جهت تخصيص منابع آب مورد توجه واقع شده است. بهره‏ گيري از اين روش در ايران مستلزم شناخت شرايط لازم براي تشكيل يك بازار آب و همچنين پيامدهاي اقتصادي آن مي‏ باشد. هدف اين پژوهش بررسي پيامدهاي اقتصادي بازارهاي آب و نيز ارائه راهكارهاي عملي مبتني بر مباني علمي و تجارب جهاني جهت تشكيل بازارهاي آب كارآمد در ايران بوده است. بدين منظور ضمن تبيين شرايط لازم براي تشكيل يك بازار آب و عوامل موثر بر كارايي يا شكست آن، چگونگي تحقق اين شرايط در برخي از بازارهاي آب فعال در ايران وجهان بررسي گرديد. همچنين پيامدهاي اقتصادي دو بازار محلي آب در مجن و اردبيل بررسي شد. بر اساس نتايج اين پژوهش بازارهاي آب عموماً در مناطق خشك و نيمه خشك تشكيل شده ‏اند. بازار آب منافاتي با ملي بودن منابع آب نداشته و امكان مبادله حق بهره ‏برداري از منابع آب و تشكيل بازارآب وجود دارد. در اين راستا تعريف شفاف حقابه‏ ها و تضمين مالكيت توسط نهادهاي قانوني يا اجتماعي ضروري مي ‏باشد. تفكيك مالكيت آب از زمين، تضمين مبادلات، كاهش هزينه ‏هاي اداري مبادلات و ايجاد تأسيسات مناسب، سبب كاهش هزينه‏ هاي مبادله و افزايش كارايي بازارهاي آبِ مورد مطالعه شده است. همچنين تبادل شفاف اطلاعات و بهره ‏گيري از مكانيزم مناسب تخصيص اوليه حقابه‏ ها مانع بروز انحصار و افزايش كارايي بازارهاي آب شده است. در برخي موارد نيز دخالت دولت يا نهاد اجرايي بازار، عوارض خارجي منفي را كاهش و كارايي اجتماعي بازارهاي آب را افزايش داده است.همچنين نتايج نشان مي ‏دهند كه قيمت آب در دو بازار محلي مجن و اردبيل به ارزش اقتصادي آب نزديك بوده و مبادلات آب منجر به افزايش درآمد بهره‏ برداران شده است.

Recently, the existing mechanism of the market has been considered as an efficient method for allocating water resources in some developed and developing countries. The necessary conditions to establish an efficient water market and its economic consequents must be recognized before using this method in Iran. The purpose of this study is to investigate the economic consequences and present practical solutions based on scientific foundations and international experience to develop an efficient water market in Iran. Also, economic consequents of water markets were studied in Mojen and Ardabil. Results show that water markets usually have been constituted in arid and semi arid regions. Although water resources have a national characteristic, however, water concession can be traded. For this purpose, water rights must be clearly defined and property rights enforced by social or legal institutions. Also separating water rights from that of land, enforcing transactions, decreasing administrative costs and maintaining water delivery infrastructure have decreased transaction costs and consequently promoted water markets efficiency. Sometimes, governments or market institutions have mitigated negative externalities. Furthermore, results show that the price of water is close to the economic value of water in Mojen and Ardabil water markets and the water market has increased the users ' revenue.