ساختار انسان‌شناسي سلوكي در سنت ديني

Structure of Disciplinary Anthropology in Religious Tradition

از مهم‌ترين مباني اخلاق اسلامي و عرفان عملي، انسان‌شناسي است. درسنت ديني و از حيث سلوكي مي‌توان براي انسان‌شناسي ساختار خاصي ترسيم نمود. حقيقت قلبي كه هويت ملكوتي انسان است، از وجه الهي تا وجه جسماني امتداد يافته و دو منطقۀ نفساني و روحاني دارد. هريك از اين‌دو منطقه نيز دو صنف جنود به‌معناي جنود خصالي و دو گونه اطوار به‌معناي مراتب نفس دارند. منطقۀ نفساني، منطقۀ سفلاي حقيقت قلبي است كه اميال حسي و نفسي بر آن حاكم‌اند، در آن جنود جهلي قرار دارد و دو طور طبعي و نفسي، يعني نفس نباتي و حيواني استقرار يافته‌اند. منطقۀ روحاني كه منطقۀ علياي حقيقت قلبي است و با خداي صمد ارتباط مستقيم دارد، در آن جنود عقلي قرار داشته و دو طور روح و سرّ، يعني نفس قدسي و نفس الهي، نيز در آن استقرار يافته‌اند. البته مركز اين حقيقت و مرز اين‌دو منطقه، طور عقل و قلب‌اند كه دو حيث يك طورند.

Anthropology is among the basics of Islamic ethics and practical mysticism. In religious tradition and in terms of discipline, anthropology could be depicted with a certain structure. Heartfelt truth, which is the man’s heavenly identity, extends from divine to bodily dimension and has two realms: sensual and spiritual. Each of these two realms have also two kinds of hosts, i.e. characteristic hosts, and two kinds of modes, i.e. levels of soul. Sensual realm is the lower realm of heartfelt truth, which sensual desires govern it, hosts of ignorance dwell in it, and the two natural and sensual modes, i.e. vegetative and pugnacious soul, reside in it. Spiritual realm is the upper realm of heartfelt truth, which has direct communication with God, hosts of reason dwell in it, and the two modes of spirit and mystery, i.e. holly and divine soul, reside in it. Indeed, the center of this truth and the border of these two realm are the modes of reason and heart, which are two respects of a same mode.