تحليل انتقادي هدف‌هاي اقتصادي برنامه‌هاي توسعه در ايران (قبل و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي)

The Critical Analysis of Economic Goals of Development Planes in Iran (Pre and Post Revolution Era)

در تحليل انتقادي، جنبه‌هاي گوناگون يك موضوع، از ديدگاه گفتمان‌هاي رايج جامعه بررسي مي‌شود. در اين مقاله، تحليل انتقادي هدف‌هاي اقتصادي برنامه‌هاي توسعه در ايران (قبل و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي) مدنظر قرار مي‌‌گيرد و مقاله‌‌ها و پژوهش‌هاي مختلف بررسي مي‌‌شود. مطابق نتايج، گفتمان‌هاي انتقادي، از ديدگاه‌هاي خاص و مختلف اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي به برنامه‌ها و اهداف آن توجه داشته‌اند؛ بنابراين، بر اهداف اقتصادي برنامه‌هاي توسعه، تأثيرهاي مثبت، مبهم و حتي متناقض ايجاد كرده‌‌اند؛ به‌‌طوري‌‌كه نزديك به سي مفهوم در برنامه‌هاي توسعه ايجاد شده است كه همگي در راستاي هدف برنامه‌ها هستند، اما نكتۀ بسيار مهم آنكه درنهايت، تنها دو مورد از اين اهداف سي‌گانه، يعني اهداف كمي چند متغير كلان و اهداف كمي بخش سنجيده شده‌اند. اين مطلب، بي‌‌اثربودن بيشتر گفتمان‌هاي جامعه بر اهداف اقتصادي برنامه‌هاي توسعه را نشان مي‌‌دهد. البته بايد توجه داشت كه مهم‌ترين هدف برنامه‌هاي توسعه يعني همان عبارت «توسعه» در نظام برنامه‌ريزي ايران با شفافيت تعريف نشده است؛ بنابراين، مهم‌ترين نتيجه اين است كه بايد توسعه و برنامه‌هاي توسعۀ كشور با دقت علمي، تعريف و درمورد آن‌ها اجماع علمي حاصل شود. نتيجه بعدي اين است كه هيچ‌گونه نظريه و مكتب علمي خاصي در اقتصاد كشور حاكم نبوده است تا اهداف اقتصادي برنامه‌هاي توسعه با آن تعريف شوند. در چنين فضايي، تنها منابع دولت و مردم براي رفع نارسايي‌ها و مشكلات كشور و آرمان و آرزوهاي ساختار سياسي و البته بدون توجه به يك نظريه علمي و راهبرد مورد نظر آن صرف شده‌اند و در عمل موفقيت چنداني حاصل نشده است.

In critical analysis, different aspects of an issue will be analyzed from point of view of current discourse of society. The objective of this paper, is to critically analyze the economic goals of development plans (pre and post revaluation). In this respect, many papers and research report has been considered and the results show that critical discourse have paid attention to plans and its economic goals, from social, political and cultural point of views, and so have positive, vague and contradictory impact on economic goals. Even though 30 different concepts have been erected in this area but the plans have been evaluated only based on the two, namely (1) quantitative goals of few macrovariables and (2) quantitative goals of sectors. This implicitly shows the ineffectiveness of social discourse on economic goals of development plans. It should be mentioned that the main goal of any development plan, i.e. “development”, is not clearly defined in planning system. So, the most important lesson is that, the development and development plans of the country should be define carefully and have an academic acceptance on them. The next finding is that the economic goals of development plans are not based on any wellknown economic school of thought. So in this environment, the financial resources of government have be used to overcome the shortcoming and emergency needs of the economy and that is why they were not so successful.