بررسي مقايسه اي سياست دولت ايران و عثماني نسبت به طريقت قادريه

طريقت قادريه از نخستين سلسله هاي منظم صوفيانه در جهان اسلام و منتسب به شيخ عبدالقادر گيلاني (470ـ561 ق./1077 ـ 1166م) است كه در فاصله سده هشتم تا دوازدهم هجري در جغرافياي پهناوري از سودان تا ميان مسلمانان چين، از هند تا دورترين سرحدات اروپايي دولت عثماني پراكنده شد. منشا نخستين اين طريقت عراق و شهر تاريخي «هزار و يك» فرقه بغداد عصر شكوه سلجوقي ـ عباسي بود. از مكتب جنيد انشعاب يافت و پيروان آن ابتدا بيشتر بر مذهب حنبلي بودند؛ اما بعد مخصوصاً در مصر و كردستان به پيروان شافعي آن هم افزوده شد. پرسش اساسي اي كه اين مقاله حول محور آن سامان يافته، اين است كه چرا طريقت قادريه در ايران دفع و در عثماني جذب شد؟ اين طريقت صوفيانه حداقل از دو جهت براي دولت هاي ايراني، صفوي و افشاري مهم بود. ابتدا به واسطه رويكرد ضدشيعي كه اين طريقت داشت و در مرتبه بعد به جهت حضور پررنگ و موثر قادريه در جغرافياي مورد منازعه دولت هاي ايران و عثماني يعني عراق امروزي و مناطق كردنشين. طريقت قادريه همواره در جنگ هاي ايران و عثماني جانب دومي را داشت و دولت آن را به قيامت و پايان جهان خاكي متصل مي كرد. بالطبع، سياست دولت ايران نسبت به آن دفعي بود، بر خلاف عثماني كه سياستي جذبي براي اين طريقت داشت. حاصل اين سياست دفع و جذب، متوقف ماندن طريقت قادريه در ايران و گسترش آن در قلمرو دولت عثماني بود.