جايگاه عقل در معارف اسماعيليه (با تأكيد بر دعوت قديم)

Place of Reason in Ismailiyya Teachings (with emphasis on the old invitation)

اسماعيليه يكي از مهم‌ترين فرق اسلامي است كه بسيار متفاوت از ساير مكاتب اسلام، از منظر فلسفي ـ تاريخي به مقوله عقل و وحي مي‌نگرد. از آنجا كه بينش رستگارشناسي اسماعيليه، نه صرفاً بينشي ديني، بلكه تفكري تاريخي است كه در مسير و منازل تاريخ امكان پذير است، از اين رو مي‌توان برخلاف ساير مكاتب اسلامي، از رابطه عقل و وحي نه تنها در فلسفه، بلكه در بينش تاريخي اسماعيليه نيز سخن به ميان آورد. در نگرش متفكران اسماعيلي، غايت تاريخ رسيدن به معرفت كل است كه اين معرفت در مسير و منازل تاريخ و به واسطه عقل و شريعت كسب مي‌گردد، به طوري كه تعامل اين دو، وصول به معرفت كل را امكان پذير مي‌سازد. از اين رو پژوهش حاضر با هدف بررسي چگونگي تعامل عقل و شريعت در مسير تاريخ و براساس روش تفهمي، سؤال خويش را اين‌گونه طرح مي‌كند: در نگرش اسماعيليان، تعامل عقل و شريعت چگونه منجر به وصول معرفت مي‌گردد؟ نتيجه مدعاي پژوهش اين است: عقل و شريعت در ديدگاه اسماعيليه تعريفي مشترك دارند و عقل نقشي ديني داشته؛ يعني هر راهي براي كسب معرفت و دستيابي به عقل كل، از گذرگاه دين امكان پذير است و دين نيز به نوبه خود به تكامل عقل مدد مي‌رساند.

Ismailism is one of the most important Islamic sects that looks at intellect and revelation from the historical philosophical perspective, more distinctly than other schools of thought in Islam. Since, the concept of “salvation” in Ismailism is not just a religious vision but also it is a historical thinking which is possible throughout history, so, in contrast to other Islamic schools, it is possible to raise the relation between intellect and revelation in both historical and philosophical vision of Ismailism. Ismailism believed the ultimate destination or end of history is to achieve general knowledge which is attained throughout history by interacting between intellect and Sharia (divine law). The present study aims at examining the manner of the interaction between intellect and Sharia through the history, according to interpretative method. So, the main question is: “how does the interaction between intellect and Sharia lead to acquisition of knowledge, in Ismailism view?” The hypothesis is: “Intellect and Sharia have a common definition in Ismailism, and intellect has a religious role”. It means that all ways are open to gaining knowledge or acquiring universal intellect through Sharia; and, religion in turn helps to develop the intellect.