بررسي كمّيت و كيفيت اسانس اكسشن‌هاي آويشن كوهي (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) كشت شده در استان يزد

Study on essential oil quantity and quality of Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. cultivated in Yazd, Iran

آویشن كوهی (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) گیاهی دارویی، بوته‌ای و چندساله است كه در برخی مناطق ایران ازجمله استان یزد به‌صورت خودرو رویش دارد. این تحقیق به‌منظور تعیین اكسشن(های) برتر آویشن كوهی كشت شده از لحاظ كمّیت و كیفیت اسانس در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان یزد به اجرا درآمد. بذرهای 19 اكسشن این گیاه جمع‌آوری شده از رویشگاه‌های طبیعی، در گلخانه كشت و نشاء‏های حاصل به مزرعه منتقل  شدند. در سال دوم سرشاخه‌های گیاه در مرحله 50% گلدهی برداشت و در سایه خشك گردیدند. اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب انجام و پس از تعیین بازده اسانس اجزاء تشكیل‌دهنده اسانس شناسایی شدند. تجزیه خوشه‌ای براساس بازده تركیب عمده تشكیل‌دهنده اسانس اكسشن‌ها را در سه گروه غنی از تیمول-پاراسیمن (TK2، TK6، TK13، TK16، TK18، TK19)، كارواكرول-تیمول (TK1، TK3، TK4، TK5، TK7، TK11، TK14، TK15، TK17) و ژرانیول-لینالول (TK8، TK9، TK10، TK12) را قرار داد. براساس نتایج این بررسی، اكسشن TK7 با منشأ استان آذربایجان‌غربی با 42/3% اسانس و میزان تولید اسانس 4/36 كیلوگرم در هر هكتار و 8/63% كارواكرول و اكسشن TK14 با منشأ استان تهران با 2/2% اسانس و میزان تولید اسانس 5/35 كیلوگرم در هر هكتار و 2/47% كارواكرول و تیمول و اكسشن TK5 با منشأ آذربایجان‌غربی با 4/2% اسانس و میزان تولید 3/38 كیلوگرم در هر هكتار اسانس و 57% تیمول و كارواكرول به‌عنوان اكسشن‌های برتر گونه Thymus kotschyanus معرفی شدند.

Thymuskotschyanus Boiss. & Hohen. is a perennial medicinal shrub growing wild in some regions of Iran including Yazd province. This research was carried out in order to analyze oil quantity and quality of cultivated Thymuskotschyanus in the Medicinal Plants Farm, Yazd, Iran. The seeds of 19 accessions collected from natural habitats were sown in a greenhouse and the seedlings were planted in the farm. Shoots were harvested at 50% flowering stage in the second year and dried under shadow. Essential oil was extracted with water distillation method and oil components were identified after determining oil content. The highest amounts of oil content respectively were related to accessions TK7 (3.42%), TK12 (3.22%), TK17 (2.66%) and the lowest amount was observed in accession TK6 (0.79%). The highest amounts of oil production respectively were recorded in accessions TK5 (38.3kg/ha), TK7 (36.4kg/ha) and TK12 (36.1 kg/ha) and the lowest amount was related to TK1 (1.3 kg/ha). Cluster analysis based on eleven oil components classified the accessions into three groups.  The first  group, (TK2, TK6, TK13, TK18, TK16, TK19), was rich for thymol-p-cymene, the scond  group (TK1, TK3, TK4, TK5, TK7, TK11, TK14, TK15, TK17) for carvacrol-thymol and the 3rd group (TK8, TK9, TK10, TK12) was rich for Geraniol-linalool. In general, accessions TK7, with 3.42% oil content, 36.4 kg/ha oil production and 63.8% carvacrol; TK14, with 2.2% oil content 35.5 kg/ha oil production and 47.2% carvacrol and thymol, TK5 with 2.4% oil content, 38.3 kg/ha oil production and 57% thymol and carvacrol are proposed as superior accessions.