تمايز و وابستگي راهكاري منطقي در گفت‌وگوي فقه و اخلاق

distinction and dependency The relationship between jurisprudence and ethics

دربارۀ اينكه در بستر تعامل متشابك علوم اسلامي، چه ترابطي ميان دو دانش فقه و اخلاق برقرار است، گاه نظريات متباين و ناهمگوني به‌چشم مي‌خورد كه مجموعۀ آنها را در اضلاعي متكثر در چهار دستۀ اتحاد و يگانگي، تعارض و ناسازگاري، تداخل فقه بر اخلاق و تمايز و وابستگي مي‌توان تقسيم كرد و به ترازوي نقد سنجيد. اين پژوهش با روش تحليلي – مقايسه‌اي و با نگاه عدم فروكاهي يكي به سود ديگري، پس از بررسي رويكردهاي چهارگانۀ فوق، نظريۀ تمايز با رويكرد سازگاري و وابستگي را بر خواهد گزيد كه هدف اصلي، كارآمد كردن هر دو علم ديني، به‌ويژه گرايش نوپديد اخلاق يعني اخلاق كاربردي خواهد بود. وجوه تمايز فقه و اخلاق در رئوس ثمانيۀ دو علم، شاكلۀ اصلي تحقيق است كه از جهات مختلف و به‌صورت موردپژوهانه آنها را به بحث خواهد كشاند كه به‌ترتيب جايگاه، هويت معرفتي، موضوع، نظام محمولات، شرايط تحقق، هدف، گستره و روش مهم‌ترين موارد افتراقي اين دو دانش اسلامي هستند كه دربارۀ آنها بحث خواهد شد. طرح رشد نامتوازن و دردمندانۀ علم اخلاق در خاستگاه تاريخي و فكري آن، در مقايسۀ با رفيق ديرينه‌اش يعني فقه و بيان برخي تشابهات اوليۀ آنها از ديگر مباحث مرتبط و مؤثر در تحقيق پيش‌رو هستند.

The question about the nature of the relationship between jurisprudence and ethics in the atmosphere of the interrelated interaction of the Islamic sciences sometimes leads to some contradictory and dissimilar theories. These can all be categorized into four groups, which regard unity and unanimity, conflict and inconsistency, inclusion of ethics in jurisprudence, and distinction and dependency. These then can be evaluated. Through adoption of an analyticalcomparative method with an emphasis on equality of the two foregoing phenomena, the present study set out to examine the favorability of the aforementioned four categories, which resulted in finding support for the theory of distinction based on agreement and dependency. The main basis of the study is identifying the distinctive features of the 8 cardinal principles of jurisprudence and ethics. Different dimensions of these will be discussed in a case by case manner, including status, nature of knowledge, topic, the argument system, realization conditions, goals, scope, and method are the main distinctive features of these two Islamic sciences that will be talked over.  A report on the asymmetrical and agonizing development of the knowledge of ethics in its historical and intellectual origin compared to its longlasting companion, i.e. jurisprudence, as well as enumeration of some of their basic similarities are among other related and effective discussions of the article.