نقد و بررسي ديدگاه‌هاي ابن‌عربي از منظر شيخ احمد سِرهندي

The criticism of Ibn Arabi notions in the view of Imam Rabbani

ظهور افكار ساختارشكنانه محيي‌الدين ابن‌ عربي، بستري مناسب براي گفتمان معرفت‌شناسانه در فضاي تصوف اسلا‌مي‌ فراهم كرد و دريچه تازه‌اي از تحقيق را بر اهل ‌معرفت و معنا، به‌خصوص نهان‌گرايان مسلمان گشود. نشر عقايد بي‌باكانه او در جهان اسلام، طيف متنوع و گسترده مخالفان و پيروان را بر آن داشت كه به نقد، نكوهش يا ستايش او بپردازند. منتقدان شيخ ‌اكبر بيشتر از طايفه فقها و علماي ظاهر بودند تا از سالكان و صوفيان معنانگر؛ اما در كسوت اهل‌تصوّف نيز كساني همچون علاءالدوله سمناني، در برخي عقايد او به‌دقت تأمل و آنها را نقد كردند. ابن‌عربي هيچ‌گاه در بين متصوّفه، منتقدي بزرگ‌تر و برجسته‌تر از شيخ‌ احمد سرهندي نداشت. شيخ‌ سرهندي با تدوين و تبيين نظريه وحدت شهود در برابر وحدت وجود ابن‌عربي، شالوده‌هاي نظريه وحدت شهود را پي‌ريزي و استوار كرد. محققان ايراني نيز بيشتر او را با همين نظريه ‌مي‌شناسند؛ اما در‌واقع اختلاف او با شيخ اكبر تنها به اين موضوع محدود نيست و در موضوع‌هاي مهم ديگر عرفاني و شناخت اسلا‌مي‌ نظير ولايت و نبوّت، رؤيت حق‌تعالي، اسما و صفات خداوند، ايجاب در افعال حق‌تعالي، خلود عذاب در حق كافران و ديگر مباحث، شيخ اكبر را به چالش مي‌كشد. اين مقاله ‌مي‌كوشد تا به‌اختصار تفاوت ديدگاه‌هاي اين دو عارف بانفوذ و صاحب‌تأثير را بررسي كند.

Abstract The appearance of deconstructive thoughts and notions of Ibn Arabi made a suitable field for epistemological discourse in Islamic Sufism and opened a new point of view for the seekers of meanings specially Muslim Occulticism. The scatter of his audacious notions in the world of Islam made the different groups of his followers and opposes to criticize his notions and appreciated or rejected them. The critics of Sheikh Akbar were mostly belonged to juristic rather than Sufism, yet in the Sufism person like Alaodole Semnani criticized and scrutinized his notions, but in Sufism no one criticized Ibn Arabi more than Sheikh Ahmed Sarhendi. Sarhendi raised the idea of “unity intuition” oppose to Ibn Arabi’s “unity of existence” and crenellated the pillars of this theory. Researchers in Iran knows him mostly of this notion, but his opposition to Sheikh Akbar is not merely about this notion and it includes the attitudes like curatorship and prophecy, the seeing of God, the Names and Qualification of God, the causation of God’s actions, eternal suffering of kaffirs and other argumentative issues seriously challenged Sheikh Akbar. This article tries to investigate the differences of the notions of these two effective and prominent figures.