آل عراق (پژوهشي تازه در يك قرن حاكميت تابع سامانيان بر خوارزم)

تاكنون تحليل روشني از تاريخ تحولات سياسي سرزمين خوارزم در قرون سوم و چهارم هجري ارائه نشده است. برخي از پژوهشگران، همه خاندانهاي سياسي از عصر باستان تا حكومت آل مامون را، به اشتباه خوارزمشاه خوانده و آنها را استمرار سلسله باستاني آل آفريغ دانسته اند. از اين رو آل آفريغ و آل عراق را نيز حكومتي واحد به شمار آورده اند! اما ابهامات تاريخي زيادي درباره اين موضوع وجود دارد و در تحليلي استنادي، نمي توان اين دو خاندان را يكي دانست. اين اشتباه از آنجا ناشي شده كه آخرين زمامداران آل آفريغ كه نامهاي اسلامي عبدالله و منصور را براي خود برگزيده بودند، ظاهرا پس از نيمه قرن سوم هجري/ نهم ميلادي، در آشوب هايي كه منجر به فروپاشي حكومت طاهريان و تثبيت دولت صفاريان در خراسان شد، فعالانه حضور داشتند. اين افراد كه در منازعات ميان سامانيان و صفاريان نيز به طرفداري از صفاريان پرداختند، پس از پيروزي سامانيان، از ميان رفتند، اما سامانيان فردي به نام عراق ابن منصور را به زمامداري خوارزم گماشتند. وي كه ظاهراً هيچ ارتباطي با آل آفريغ نداشت، حكومتي را در خوارزم بنيان نهاد كه تابع سامانيان بود و خوارزم شاه خوانده مي شد. بنابراين، حكومت خوارزمشاهيان آل عراق بر خوارزم را كه حدود يكصد سال به طول انجاميد، مي توان حد فاصل زمامداري خوارزمشاهيان آل آفريغ و آل مامون دانست. مقاله حاضر تلاش دارد تا نخستين بار، به تحليل مستند حوادث اين دوره تاريخي بپردازد.