بهينه سازي پينه زايي و جنين زايي رويشي در دو ژنوتيپ گياه دارويي چويل (Ferulago angulata L.)

سابقه و هدف: جنين زايي رويشي در راستاي توليد بذر مصنوعي يكي از روش هاي موثر جهت غلبه بر مشكلات كشت، تكثير و حفاظت برخي گياهان دارويي معرفي شده است. بدين منظور پينه زايي، جنين زايي و تعداد جنين رويشي چويل (Ferulago angulata L.) در محيط كشت موراشيگ و اسكوگ رقيق شده (1/4MS) در قالب سه آزمايش جداگانه بررسي شدند. مواد و روش ها: آزمايش اول (پينه زايي) به صورت فاكتوريل دو عاملي شامل تركيب هورموني (در 10 تركيب غلظت نفتالين استيك اسيد (NAA) و بنزيل آمينوپورين (BAP)) و ژنوتيپ (دو ژنوتيپ كوه گل و چهل چشمه) در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار در آزمايشگاه مركزي دانشكده كشاورزي دانشگاه ياسوج انجام شد. عامل هاي آزمايشي در آزمايش دوم (جنين زايي رويشي) شامل ژنوتيب، ريزنمونه و نور (نور كامل و تاريكي) بودند. در آزمايش بررسي تعداد جنين رويشي (آزمايش سوم) بعد از مشاهده علائم ظهور جنين اژدري تعداد جنين هاي كروي، قلبي و اژدري تشكيل شده بر سطح پينه جنين زا در هر ژنوتيپ شمارش و با استفاده از آزمون T مقايسه شدند. يافته ها: در آزمايش پينه زايي، ژنوتيپ و تركيب هورموني در تركيب با يكديگر تاثير زيادي بر ميزان پينه زايي نشان دادند، به طوري كه برهمكنش اين دو تيمار در سطح احتمال 1 درصد معني دار شد. ريزنمونه هاي حاصل از ريشه چه و ساقه چه در هر دو رقم چويل در غلظت 5/1 ميلي گرم در ليتر NAA و 5/1 ميلي گرم در ليتر BAP تشكيل پينه دادند. در اين شرايط كمترين ميزان درصد پينه زايي (صفر) مربوط به تيمار شاهد (فاقد هورمون) و تركيباتي بود كه يا از غلظت بالاي اكسين در مقابل غلظت سيتوكينين استفاده شد و يا يكي از هورمون ها در محيط كشت حضور نداشت. در آزمايش جنين زايي رويشي (آزمايش دوم) ريزنمونه ساقه چه در كوه گل و ريز نمونه ريشه چه در چهل چشمه تشكيل جنين كروي دادند؛ نتايج اين آزمايش همچنين نشان داد كه ريزنمونه ساقه چه در رقم كوه گل و ريزنمونه ريشه چه در رقم چهل چشمه تحت روشنايي با كاهش غلظت اكسن پينه هاي سفيد رنگ با بافت ترد و شكننده و داراي خاصيت جنين زايي توليد كردند. با انتقال پينه هاي حاوي جنين كروي به محيطي فاقد هورمون ادامه نمو جنين هاي كروي به مرحله اژدري طي شد. در آزمايش بررسي تعداد جنين رويشي (آزمايش سوم) چون شرايط تشكيل پينه جنين زا يكسان بود، بنابراين فقط دو ژنوتيپ از لحاظ تعداد جنين رويشي مقايسه شد و مشاهده شد كه هر دو ژنوتيپ پاسخ يكساني را به تشكيل جنين رويشي نشان دادند. نتيجه گيري: در مجموع يافته هاي اين آزمايش نشان داد كه نوع ريزنمونه به ژنوتيپ بستگي دارد و مي توان از طريق پينه هاي با بافت ترد و شكننده جنين رويشي توليد و براي تهيه بذر مصنوعي استفاده نمود.