زنانگي و تانيث در هستي‏شناسي ابن عربي

The femininity in Ibn Arabiʹʹs cosmology

انديشمندان و محققان بسياري درباره جايگاه و اهميت زن در نظام عرفاني ابن عربي به تحقيق و تفحص پرداخته‏اند؛ چنانكه گويي وي زنانگي را همچون تعيني ثابت و پايدار از جنسيت مي‏نگرد. اما تحقيق و تفحص در آثار ابن عربي، به‏ويژه «فتوحات‏المكيه» و «فصوص‏الحكم»، نشان مي‏دهد كه وي، زنانگي را تنها به‏عنوان صورت و تعيني از جنسيت در تميز از مردانگي نمي‏نگرد، بلكه آن را در گستره‏اي وسيع در تبيين خداشناسي، جهان‏شناسي و انسان‏شناسي عرفاني خويش به كار مي‏برد، تا جايي كه وي ذات الهي و برخي از صفات او مانند قدرت و اراده را مونث دانسته و گاه آن را در مقامي برتر و بالاتر از مردانگي نشانده‏است. تحقيق حاضر نشان مي دهد كه تانيث به معاني منفعل بودن، اثرپذيري و مادري، در هستي‏شناسي عرفاني ابن عربي به كار رفته و در هر كاربرد وجهي از وجوه گوناگون هستي را به نمايش گذاشته‏است. تانيث چنان در تار و پود هستي‏شناسي عرفاني ابن عربي تنيده شده‏است كه بدون آن نمي‏توان نظام انديشگي او را واجد انسجام لازم دانست. همچنين مي‏توان اين‏گونه برداشت كرد كه ابن عربي جنسيت را امري نسبي تلقي كرده و موجودات را داراي دو بعد زنانگي و مردانگي مي‏دانسته‏است كه در موقعيت‏هاي مختلف يكي از جنسيت‏ها را از خود نشان مي‏دهند.

Many scholars and researchers have studied about the importance and status of woman in the mystical system of Ibn Arabi so far. Many of them claim that ibn Arabi considers the femininity as the fixed and permanent determination of gender. But studying Ibn Arabiʹs works, notably al-Futuhat al-Makkiyya and Fusus al-hikam, shows that Ibn Arabi doesn’t look at femininity only as a form and determination of femininity in contrast to masculinity, but employs it widely to explain his mystical understanding of God, universe, and human to the extent that he considers the Divine essence and some of His attributes, like power and will, to be feminine, and sometimes give it superior position in comparison to masculinity. This study shows that femininity is used in Ibn Arabiʹs mystical ontology in the meanings of passivity, receptivity, and motherhood. Each usage manifests an aspect of various aspects of the being. Femininity is so woven in the warp and woof of the mystical ontology of Ibn Arabi that without it, his system of thought seems to lack the necessary coherence. This understanding is also possible that Ibn Arabi deems the gender to be a relative affair and maintains that the beings have both aspects of femininity and masculinity which in different situations they display one of these aspects of gernder.