چيستي و كاركرد مباني فلسفي اقتصاد اسلامي

The Nature and Function of the Philosophical Foundations of Islamic Economics

در ادبيات اقتصادي، عنوان «مباني» و «مباني فلسفي» دچار ابهامات مفهومي و كاركردي بسياري است. اين مقاله براي رفع اين ابهام، چيستي و كاركرد مباني فلسفي در اقتصاد و اقتصاد اسلامي را بررسي مي‌كند. بنا به فرضيه مقاله، مباني فلسفي علاوه بر كاركرد توليدي، كاركرد جهت‌دهندگي نيز دارند و مباني به عنوان تنها عامل در توليد نظريات اقتصاد اسلامي عمل نمي‌كنند. يافته‌هاي تحقيق، كه به روش تحليلي سامان يافته است، نشان مي‌دهد فقدان شفافيت مفهومي در واژه «مباني» موجب بروز مشكلاتي، از جمله شبهه گسست مباني و نظريه، و صوري شدن بحث از مباني در بخش‌هايي از ادبيات اقتصادي گرديده است. يافته‌هاي پژوهش حاكي از طرح دو ديدگاه «مباني مولد» و «مباني زمينه‌ساز» در ادبيات اقتصاد اسلامي است. در اين مقاله، از رويكردي تركيبي در مفهوم‌شناسي و كاركردشناسي مباني در اقتصاد اسلامي دفاع مي‌كنيم. بر اساس اين رويكرد، از ميان مباني فلسفي سه‌گانه اقتصاد اسلامي، مباني معرفت‌شناختي عمدتاً كاركرد جهت‌دهندگي، و مباني هستي‌شناختي و ارزش‌شناختي كاركرد توليدي دارند. البته پذيرش كاركرد توليدي مباني فلسفي به معناي تحميل بار اضافي بر مباني در فرايند توليد دانش اقتصاد و اقتصاد اسلامي نيست.

In economic literature, the terms foundations and philosophical foundations lead to conceptual and functional ambiguity. This paper seeks to resolve this ambiguity by expounding the nature and function of the foundations of contemporary and Islamic economics. Based on the research hypothesis, the philosophical foundations have production as well as orientation functions and that the foundations cannot serve as the only factor in producing Islamic economic theories. The findings of this paper which are analyzed analytically show that the lack of conceptual clarity of the term foundation can cause such problems like the gap between the theory and its foundations and ineffectiveness of philosophical foundations in some parts of the Islamic economic literature. The findings present the two views in Islamic economy literature; productive foundations and underlying principles. In this paper, I conceive the philosophical foundations in Islamic economics to have both production and orientation functions simultaneously. Based on this approach, among the triple philosophical foundations in Islamic economics, epistemological foundations have mainly orientation function and the ontological and axiological foundations have a production function. Accepting the production function of philosophical foundations, however, does not necessarily mean imposing extra burden on the foundations in the process of producing conventional and Islamic economic knowledge.