سرپل ذهاب پيشنهادي براي جاينام حُلوان بر اساس مطالعه ي مدارك نوشتاري

سرپل ذهاب يكي از مهم ترين حوزه هاي فرهنگي ايران در دوران پيش از اسلام و دوران اسلامي بوده است كه در استان كرمانشاه و در نزديكي شهرستان قصرشيرين قرار دارد. اين شهرستان به دليل موقعيت سوق الجيشي خود كه در مسير جاده ي موسوم به ابريشم قرار دارد، در تحولات سياسي ايران در ادوار مختلف نقش بسزايي داشته است. سابقه ي تاريخي اين حوزه ي فرهنگي بسيار طولاني است، به طوري كه وجود آثار باستاني هم چون نقش برجسته ي آنوبانوني، نقش برجسته و كتيبه ي اشكاني، خود شاهدي بر اين ادعا هستند. هدف از اين نوشتار، بررسي جغرافيايي تاريخي محدوده ي فرهنگي سرپل ذهاب بر اساس آگاهي هاي موجود در منابع نوشتاري است. بدين منظور عمده ي منابع اصلي بررسي شده نشان مي دهد كه با گذر زمان و تغيير پادشاهي ها از اين محدوده ي جغرافيايي با عناوين مختلفي ياد شده است كه «خالا»، «كالح» و «حُلوان» از آن جمله اند؛ اما اين تنوع اسمي سرپل ذهاب و شباهت اسمي واژه ي حلوان با ديگر مناطق از جمله «حلوان» قهستان - نيشاپور، «حلوان» مصر و «حلوان» عراق باعث ايجاد اختلاف نظر در بين مورخين و جغرافيا دانان شده است. با اين حال در منابع معتبر پيش از اسلام، هم چون اثر «خاراكسي» از اين منطقه قبل از «كارينا» (كرند امروزي) ياد شده است. جغرافيانويسان و مورخين در برخي از مقاطع تاريخي مانند فتوحات اسلامي در ذكر وقايع و حوادث آن ايام از حلوان ياد كرده اند. در اوايل دوره ي اسلامي ضمن فتح مداين و جلولاء، از حلوان به عنوان مقَر يزدگرد سوم ياد شده كه در شرق «جلولاء» قرار گرفته بود. حال پرسش اصلي اين است كه، آيا سرپل ذهاب را مي توان با حلوان ذكر شده در منابع ياد شده با محدوده ي جغرافيايي امروزي آن منطبق دانست؟ بر اساس پژوهش هاي انجام شده در اين زمينه و جغرافياي تاريخي سرپل ذهاب به نظر مي رسد كه حلوان ذكر شده در منابع پيش از اسلام و دوره ي اسلامي با محدوده ي جغرافيايي سرپل ذهاب امروزي انطباق دارد. بر اين اساس پژوهش پيشِ رو به روش توصيفي-تحليلي و بر اساس اطلاعات موجود در منابع و اسناد تاريخي و جغرافيايي و نيز تحقيقات صاحب نظران تدوين شده است.