بررسي تطبيقي رابطه مشيت و اراده الهي در تفسير كبير و الميزان

وجود آيات به ظاهر متفاوت در قرآن كريم پيرامون مساله هدايت و ضلالت، و آياتي كه بيانگر عموميت مشيت و اراده الهي و حاكميت آن بر نظام آفرينش مي باشد، آن را به يك دل مشغولي فكري و ديني ميان متكلمان، و مفسران اسلامي تبديل نموده و موجب پيدايش آراي متفاوتي در اين خصوص شده است و اين امر در تفاسيري كه با صبغه كلامي به نگارش در آمده اند از نمود بيشتري برخوردار بوده است و در اين ميان، فخر رازي و علامه طباطبايي به عنوان نمايندگان دو مكتب تفسيري اشاعره و اماميه براساس مباني، قواعد، و پيش دانسته هاي مبنايي، ابزاري و محتوايي تفسيري، مانند اعتقاد يا عدم اعتقاد، به نقش آيات قرآن در تفسير يكديگر، نقش سياق آيات در فهم صحيح ديگر آيات، برخورداري قرآن از زبان خاص، حجيت سخنان اهل بيت عليهم السلام در تفسير كه به نص حديث ثقلين همتاي قرآن دانسته شدند، حجيت عقل در تفسير قرآن و حسن و قبح عقلي، برداشت هاي متفاوتي پيرامون آيات مرتبط با مساله هدايت و ضلالت و رابطه آن با اراده و مشيت الهي داشته اند، به طوري كه فخررازي با تكيه برمباني كلامي اشعري وقوع همه حوادث عالم و صدور تمامي افعال انسان در زندگي فردي و اجتماعي، از جمله مساله هدايت و ضلالت انسان، امري حتمي و جبري و تخلف از آن را محال دانسته، در حالي كه علامه طباطبايي با استدلال به آيات قران و روايات معصومين عليهم السلام و دلايل عقلي ضمن اعتقاد به عموميت مشيت و اراده الهي، نه تنها از آيات مربوطه استنباط جبر ننموده بلكه آيات مربوط به مشيت و اراده الهي را مبين و مويد اختيار انسان نيز دانسته است. مقاله حاضر جستاري تطبيقي است از آيات تفسير شده پيرامون موضوع فوق از دو مفسر مذكور، براساس تفسير كبير و الميزان تا وجوه اختلاف ادله و آراي تفسيري آنها باز نموده شود.