مقايسه «شرور» در شاهنامه و مثنوي

نسبت دادن خلق شرور به خداي سبحان، به توحيد ذاتي و صفاتي كه خدا را مبرا از صدور هر آلودگي مي داند، لطمه مي زند و جدا كردن خالق خير و شر، به معني اعتقاد به دو آفريننده و فاصله گرفتن از توحيد افعالي است. چنان­كه از قرائن برمي آيد؛ فردوسي و مولانا براي حل اين معما از دو زاويه به شرور نگاه مي كنند: زاويه نخست كلي نگر است و نسبت شر را با خدا بر اساس رابطه خالق و مخلوق بررسي مي كند. از اين زاويه به اعتقاد فردوسي هر موجودي بنا بر حكمتي آفريده شده و صدور شر از خير مطلق، عقلاً محال است. مولوي براي اثبات اين حقيقت، به قدرت و لطف الهي استناد مي­كند و خدايي را كه قادر بر خلق شر نباشد؛ ناقص مي­داند. به عقيده وي خدا به دليل لطف، جهان را خلق و شر را معدوم كرده است. از زاويه دوم نسبت موجودات با يكديگر سنجيده مي شود و نوع نگاه و شناخت انسان، خير و شر آفريده ها را مشخص مي كند؛ به عبارت ديگر خير و شر امري نسبي است و در كل جهان شري وجود حقيقي ندارد. اين نگاه محصول انديشه­اي است كه براي «وجود» اصالت قائل مي­شود و تصور جهاني برتر از جهان موجود را محال مي­داند. هدف تحقيق حاضر، ذكر مصداق­هايي از شاهنامه و مثنوي است كه ثابت مي­كند، فردوسي و مولانا از اصل توحيد براي تفسير وجود شر نسبي عدول نكرده­اند. فردوسي با نگرش حكيمانه وجود شر ذاتي را عقلاً محال مي­داند و مولانا با ديدگاه عارفانه و استناد به قدرت و لطف الهي همين حقيقت را بازگو مي­كند.