بررسي مصلحت و اضطرار شرعي در فقه خانواده

مصلحت و اضطرار از مفاهيم ديرپا در شرع هستند كه كارآيي آن‌ها در فقه نمود پيدا كرده است. شارع پيوسته اين را مد نظر داشته است كه در احكام و قوانين، چارچوب‌هايي قرار دهد كه اين قوانين را منعطف سازند و حالات مكلف و وضعيت وي را در كيفيت فرمانبرداري لحاظ كرده است به‌گونه‌اي كه بنده‌اي در شرايط خاص، حتي با انجام حرامي مطيع و فرمانبردار بشمار آيد كه به صورت طبيعي اگر آن عمل را مرتكب مي‌شد گناهكار مي‌بود. مصلحت چيزي است كه سازگار با مقاصد انسان در دنيا و آخرت است و نتيجه‌ي آن دستيابي به سود و منفعت و پرهيز از زيان‌ها مي‌باشد و حجيت آن با مانند سيره‌ي عقلا به اثبات مي‌رسد. همچنين اگر مصلحت، يك مصلحت ملزمه باشد از قاعده‌ي ملازمه ميان حكم عقل و شرع نيز مي‌توان حجيت آن را بدست آورد. اضطرار وضعيت غير قابل تحملي است كه فرد را به ارتكاب حرام و ترك واجب مي‌كشاند، پشتوانه‌ي حجيت اضطرار و احكام برآيند آن ادله‌اي مانند قرآن، روايات و عقل مي‌باشد. در اين تحقيق كوشيد شده است پس از بحث‌هاي مقدماتي و نمونه‌هاي تطبيقي از بحث مصلحت و اضطرار، مقايسه‌اي ميان مصلحت و اضطرار صورت گيرد و تشابهات و تمايزات آن‌ها شناسانده شود و به اين پرسش پاسخ داده شود كه چگونه مصلحت و اضطرار مي‌توانند در بحث احكام مربوط به خانواده، منبع براي تشريع احكام از سوي مجتهدان قرار گيردند. با يافتن نمونه‌هايي از احكام مربوط به خانواده در مانند اطفال به اين نتيجه دست يافته شد كه شارع قوانين مربوط به اطفال و كودكان را بر پايه مصلحت و غبطه جعل كرده است به گونه اي كه با استقراء احكام مربوط به كودكان كه از سوي فقيهان مطرح شده است به اين نتيجه مي‌انجامد كه مصلحت از جايگاه والايي برخوردار بوده و در پي آن اين رعايت مصلحت در قانون‌گذاري نيز تأثير خود را گذاشته است. همچنين با وجود اضطرار و ضرورت در احكام مربوط به خانواده و مخصوصا اطفال و كودكان مي‌توان حالت‌هاي ثانويه‌اي به وجود آورد و احكامي را بر آن‌ها بار كرد.