ديدگاه‌هاي معرفت‌شناختي هجويري در كشف‌المحجوب درباره توحيد و رويت الهي

Hojviri’s Epistemological Viewpoints in Kashf al-Mahjub on Monotheism and Divine Vision

هجويري با تاليف كشف‌المحجوب يكي از برجسته‌ترين آثار عرفاني را در ادب فارسي پديد آورده است. او تحت تاثير تحولات فرقه‌اي و اجتماعي جاري در جامعه، و به‌تناسب زمينه فكري و مذهبي خود، ديدگاه‌هاي معرفتي‌اش را در كتاب مزبور تبيين كرده است. در اين مقاله سعي شده است با رويكردي معرفت‌شناختي، آراي او درباره مسيله توحيد و برخي موضوعات مرتبط با آن؛ يعني ذات، صفات و رويت الهي بررسي شود. تحليل معرفت‌شناختي آراي هجويري در زمينه توحيد، ضمن اينكه عقيده او را درباره مراتب توحيد آشكار مي‌كند، نظر او را درباب دخالت يا عدم دخالت علم و آگاهي انسان در توحيد روشن مي‌كند. همچنين، معلوم مي‌شود كه او درباب ذات قايل به بقاست و تبدل را به صفات نسبت مي‌دهد. به‌نظر او، صفت به خود قايم نيست؛ درنتيجه، درباره خدا نيز معتقد است كه صفات او قايم به ذات اوست و خدا با صفات خود قديم است. در اين مقاله، ضمن اينكه ميان مسيله توحيد و رويت الهي رابطه معرفتي ديده مي‌شود، نظر هجويري نيز درباره مرتبه متعالي رويت در حصول ايمان و توحيد الهي تبيين مي‌شود.

Hojviri wrote his book Kashf al-Mahjub under the influence of sectarian and social developments and challenges in society and on the basis of his intellectual and religious backgrounds. Following an epistemological approach this article attempts to discuss his views on monotheism and some related issues, such as divine essence, attributes and vision. Moreover, epistemological analysis of Hojviri’s views on monotheism besides showing his opinion on the different levels of monotheism reveals his views on the on the effect of human knowledge on monotheism. It is also understood that he believes in the subsistence of the essence and he ascribes changing to attributes. In his opinion attributes are not self-dependent; as a result he believes that the attributes of God are dependent on His essence, both being ancient. This article not only shows that there is an epistemological relationship between monotheism and divine vision, it also explains that in the viewpoint of Hojviri the high level of vision leads to faith and divine unity.