باززايي غيرمستقيم كيكم تركمني (Acer monospessulanum) در شرايط درون شيشه‌اي

Indirect regeneration of Acer monospessulanum by in vitro techniques

گونه كیكم یكی از گونه‏ های مهم جنس Acer از خانواده Aceraceae می‏باشد. زیرگونه turcomanicum در جنگل‌های ناحیه رویشی ایران تورانی به‌عنوان گونـه همـراه ارس در ارتفاعات استان‌هـای خراسـان رضـوی و شـمالی پراكنش دارد. سال بذردهى این گونه هر سه سال یكبار است. قوه نامیه بذر آن پایین و تعداد بذرهای رسیده و سالم كم می‏باشد. بذرهای این گونه دارای خواب بوده و قوه نامیه آن پس از طى دوره سرمادهى كاهش می‌یابد. متأسفانه، بسیاری از رویشگاه‏های این گونه تحت تأثیر چرای دام و دخالت‏های انسانی با تخریب زیادی مواجه شده است. به‌دلیل مشكلات تكثیر جنسی، استفاده از روش‏های غیرجنسی به‎منظور تولید نهال‏های با كیفیت مطلوب می‏تواند در احیاء رویشگاه‏های این گونه بسیار راهگشا باشد. یكی از راه‌های مطمئن تولید نهال، تكثیر غیرجنسی از طریق ریزازدیادی است. به این ‌منظور ریزنمونه‌ها از رویشگاه آن تهیه و باززایی انجام شد. القاء كالوس در محیط‌های هورمونی مختلف انجام و غلظت‌های مختلف هورمونی برای باززایی كالوس بررسی شد. از بین محیط‌های مورد بررسی، باززایی غیرمستقیم از كالوس تنها در غلظت‌های 1/0 و 5/0 میلی‌گرم در لیتر هورمون رشد گیاهی تیدیازورون (TDZ) انجام شد. تعداد، رشد طولی و شادابی ساقه‌چه‌ها تحت تأثیر غلظت‌های مختلف هورمون TDZ بررسی شد و تیمار 5/0 میلی‌گرم در لیتر هورمون TDZ با متوسط 16/4 عدد بیشترین تعداد ساقه‌زایی را داشت. از نظر شادابی و ارتفاع ساقه‌چه‌ها تفاوت معنی‌داری بین تیمارها وجود نداشت. به‏طوركلی محیط پایه MS و هورمون TDZ برای باززایی كالوس گونه كیكم تركمنی مناسب می‏باشد. گیاهچه‌های باززایی شده به‎منظور سازگاری به گلدان منتقل و بعد به خاك انتقال یافتند.

Acer monospessulanum is an important species of the genus Acer from Aceraceae family. Turcamanicum subspecies spreads in Irano-Turanian region as associated plant of juniper forests in highlands of Razavi Khorasan province and northern part of the province. Its mast year is every three years, germination rate of seeds and number of healthy matured seeds is low. Also, the seeds have dormancy period and their germination percentage is decreased after chilling periods. Unfortunately, most of the species habitats are under intense grazing and human intervention effects, so that the species has been encountered with severe destruction. Due to sexual reproduction problems, application of vegetative propagation methods could be advantageous in high quality seedling production and reclamation of the habitats. One of seedling production methods is propagation using in vitro techniques. For this purpose, explants were collected from their natural habitats, and their regeneration was assessed in different hormonal treatments. Embryogenesis percentage in different hormonal treatments was investigated. Applying different hormonal treatments, callus regeneration was observed only in 0.1 and 0.5 mg/l of TDZ hormone concentration. Shoot number, shoot growth and shoot vigority were affected by different concentrations of TDZ hormones. MS media supplemented by 0.5 mg/l TDZ had the highest shoot production. But vigority and shoot length were not significantly different by utilizing different hormonal treatments. Finally, MS basal media and TDZ hormone are suitable for regeneration from callus in the valuable tree species.