رهيافت سلبي صفات خدا از ديدگاه ابن‌سينا و توماس آكوييني

Avicenna and Aquinas on the Negative Approach to the Attributes of God

رهيافت سلبي براي سخن گفتن از اوصاف الهي از ديرباز مطرح بوده است و به دو دستۀ كلي سلب و سكوت و طريق سلبي ـ ايجابي تقسيم ميشود. طريق سلبي ـ ايجابي، تفاسير و معاني مختلفي دارد. برخي از اين معاني با بيانناپذيري خداوند تضاد دارد و برخي تضاد ندارد. برخي ديگر با سكوت موافق و همراه نيست و رويكرد ايجابي دربارۀ خدا دارد. طريق سلبي ـ ايجابي نزد ابن‌سينا چه معنايي دارد؟ رابطه اين طريق نزد ابن‌سينا با بيانناپذيري خداوند چيست؟ هدف او از به‌كار بردن اين طريق در بيان صفات الهي چه بوده است؟ در اين نوشتار، ضمن بررسي معاني مختلف طريق سلبي ـ ايجابي نزد ابن‌سينا و توماس آكوييني، دربارۀ موضع كلي ابن‌سينا (بازگشت همۀ صفات الهي به سلب و اضافه) هنگام تحليل و ارزيابي تطبيقي انديشۀ توماس صحبت مي‌كنيم.

Negative approach to speaking of divine attributes is an ageold discussion and has two main categories: the negation and silence and the negativepositive way. The negativepositive way has various interpretations and meanings. Some of them are in conflict with inexpressibility of the God, and others are not. Some of them are not in agreement with silence and have a positive approach about God. What is the meaning of negativepositive approach for Avicenna? What is the relation between this way and the inexpressibility of God for Avicenna? What is his purpose in using this way for expressing the divine attributes? In the present paper, after reviewing different meanings of negativepositive way for Avicenna and Aquinas, we will discuss Avicenna’s overall position (returning of all divine attributes to negation and relation) alongside the comparative analysis of Aquinas views.