عوامل تاثيرگذار بر تاريخ نگاري مورخان مسلمان ؛ مطالعه موردي تاريخ نگاري مقدسي و بلعمي

اين پژوهش در حيطه علم معرفت شناسي و با تاكيد بر معرفت ديني و معرفت اعتباري و با استفاده از روش تحليل دروني صورت گرفته است. محقق درصدد پاسخ گويي به اين پرسش است كه مورخان تا چه اندازه در تاريخ نگاري خود متاثر از معرفت اعتباري زيستگاه خويش اند و چقدر از معرفت ديني خود و جامعه تاثير مي پذيرند؟ ديگر آن كه تاريخ نگري آنان چه نقشي در به كارگيري روش تاريخ نگاري شان دارد؟ با همين ديدگاه، تاريخ نگري و تاريخ نگاري دو مورخ، مطهر مقدسي عرب تباركه در سيستان ـ يكي از مهدهاي بزرگ فرهنگ ايران زمين ـ به دنيا آمد، در همان جا پرورش يافت و كتابش را به يكي از اميران ساماني تقديم كرد. همچنين بلعمي ـ متعلق به خاندان ايراني خراسان ـ كه هم زمان با او در بخارا مي زيست و در دربار سامانيان حضوري فعال در زمينه ديواني و فرهنگي داشت، مورد مطالعه قرار گرفته است. نتايج پژوهش نشان مي دهد مقدسي تنها با تاثيرپذيري از معرفت ديني خود و فارغ از فرهنگ و حتي اوضاع سياسي زيستگاهش، كتاب تاريخ خود را نگاشته است؛ در حالي كه بلعمي، در افزوده هايش بر تاريخ طبري علاوه بر معرفت ديني، از معرفت متعارف جامعه خود تاثير پذيرفته، در ضمن آن كه فهم هر يك از آن دو از دين نيز متفاوت است. نتيجه ديگر آن كه نگرش هر يك از آن دو در شيوه تاريخ نگاري شان موثر بوده، به طوري كه روش تاليف مقدسي خردگرا، تحليلي و انتقادي است ونوشته هاي بلعمي اشعري مذهب به روش توصيفي است.