قدرت و مقاومت در بازنمايي پيكره زن در آثار اعضاي انجمن هنرمندان نقاش ايران

تعاریف متعدد از "قدرت"، دو رویكرد متفاوت برای آن در نظر میگیرد، رویكردی جهتدار و از باال به پایین كه در آن فاعل قدرت، عامل اعمال آن بر مفعول قدرت بوده و در مقابل، رویكرد فوكویی قدرت است كه فاقد جهت بوده و سوژه در یكزمان میتواند فاعل و مفعول قدرت باشد. در این رویكرد، راه برای مقاومت در برابر قدرت باز است و این شكل از قدرت، شكلدهنده زندگی انسانی خواهد بود. در اعمال قدرت بهویژه قدرت جنسیتی میتوان از ابزار متعددی بهره گرفت، یكی از این ابزارهای بسیار قوی، نگاه است. تئوریهای خیرهنگری كه به بررسی چگونگی اعمال قدرت بهویژه قدرت مردانه بر پیكره زن میپردازند، بامطالعه نگاه خیره به ویژه نگاه خیره مردانه لذتجویانه، راهی برای چگونگی بیان قدرت در آثار بصری و تجسمی ایجاد میكنند. در این پژوهش، نگارندگان با استفاده از تئوری " ِ نگاه خیره" و در نظر گرفتن رویكرد فوكویی قدرت، ضمن گردآوری اطالعات اسنادی به تحلیل محتوا با كمك منابع دیجیتال متكی بر شیوههای كمی و كیفی پرداختهاند، تا با بررسی پیكرههای زن بازنماییشده در آثار اعضای انجمن هنرمندان نقاش ایران و مطالعه نگاه خیره در آثار، تحلیل چگونگی اعمال قدرت در بازنمایی پیكره زن انجام شود. هدف این پژوهش، پاسخ به پرسش اصلی چگونگی اعمال قدرت در بازنمایی پیكره زن در آثار نقاشی و نیز بررسی چگونگی بازنمایی زن در موقعیت قدرت و ارتباط آن با نگاه این پیكره به مخاطب است. بر مبنای فرضیه پژوهش، هنرمند نقاش با مقاومت در برابر سلطه نهاد قدرت ناظر، با دالیل فرهنگی و مذهبی با استفاده از تكنیكهای تجسمی از سوژهكردن زن در برابر كلیشههای قدرت جنسیتی امتناع كرده است. در این پژوهش با مطالعه انواع نگاه خیره مطرح شده از سوی چندلر، در بازنمایی پیكره زن، ارتباط عوامل تجسمی، نگاه و قدرت و مقاومت بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد، هنرمند نقاش، زن بازنمایی شده را به عنوان موجودی منفعل و تحت سیطره به تصویر نكشیده است، به ِ این معنا كه زن، سوژه كنش در معرض نگاه قرار گرفتن واقع نمیشود. در رویكردی كه با مسئله مقاومت مطرح شده از سوی فوكو ِ در روابط قدرت منطبق است، زن با بازگرداندن نگاه، به ویژه نگاه خیره به سوی مخاطب، در جایگاه ِ فاعل قدرت قرار میگیرد. در این بازنمایی، هنرمند از كلیه عوامل و مبانی تجسمی بهره گرفته و به خصوص با قرار دادن زن در زاویه دید همتراز با خود و مخاطب، او را در موقعیت قدرتی برابر قرار میدهد. اما رابطه هنرمند و مخاطب رابطه رایج قدرت است، مخاطب فرصتی برای اعمال قدرت بر هنرمند نداشته و این هنرمند است كه با مهارت فنی خود، بیننده را به چگونه دیدن هدایت میكند. ممانعتهای فرهنگی كه متأثر از فرهنگ اجتماعی و مذهبی هنرمند است، از احساسات بصری لذتجویانه تأثیر بیشتری ایجاد میكند و باعث میشود علیرغم اینكه هنرمند، زن را اغلب بدون پوشش سر بازنمایی میكند، با نهاد قدرت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی ناظر بر فعالیت انجمن نقاشان همراستا شده و از نمایش زن برهنه به عنوان سوژه نگاه لذتجویانه امتناع ورزد.