بررسي تأثير ويژگيهاي اكولوژيك (خاك و ارتفاع) بر كميت و كيفيت اسانس گل و برگ Achillea millefolium L. subsp. Millefolium

The effect of ecological characteristics on quality and quantity of the essential oils of Achillea millefolium L. subsp. millefolium

بومادران (Achillea millefolium L. subsp. Millefolium) یكی از گونه‌های با ارزش دارویی و صنعتی موجود در مراتع ایران و متعلق به خانواده كاسنی (Asteraceae) است. این گیاه به‌طور خودرو در دشتها، كنار جاده‌ها و نواحی كوهستانی می‌روید. از نظر درمانی التیام‌دهنده جراحات بوده و به علت دارا بودن تانن و مواد تلخ و عطری بر روی سلسله اعصاب و قلب اثرگذار است. همچنین بررسی‌های جدید در مورد این گیاه خاصیت ضد سرطانی آن را به اثبات رسانده است. به منظور نمونه‌برداری از این گیاه در هنگام گلدهی در اوایل تیرماه 1386 در رویشگاه سیاه‌بیشه واقع در استان مازندران و با توجه به حضور و فراوانی گیاه، 2 طبقه ارتفاعی با فاصله 100 متر از هم انتخاب گردید. سرشاخه و برگ گیاه مورد نظر و نیز نمونه خاك پای بوته در هر طبقه ارتفاعی در طول یك ترانسكت 100 متری از سه نقطه به‌طور تصادفی جمع‌آوری شد. سپس از هر نمونه گیاهی خشك شده در هوای آزاد، به مقدار 80 گرم به روش تقطیر با آب به مدت 2 ساعت اسانس‌گیری انجام و به منظور تعیین مقدار و شناسایی تركیبهای اسانس از دستگاه گاز كروماتوگرافی (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. نتایح حاصل از تجزیه واریانس بازده اسانس، عدم وجود اختلاف معنی‌دار بین طبقات ارتفاعی از نظر بازده اسانس گل و وجود اختلاف معنی‌دار در سطح 1 درصد از نظر بازده اسانس برگ را به وضوح نشان داد و بیشترین میزان بازده اسانس برگ (1/0%) متعلق به ارتفاع 2100 متری بود. از بین ویژگی‌های خاك و ارتفاع تنها میان میزان نیتروژن خاك و این كمیت ارتباط معنی‌داری وجود داشت. نتایج بدست آمده نشان داد كه بین میزان نیتروژن و بازده اسانس برگ همبستگی منفی وجود دارد. مهمترین تركیبهای اسانس گل در نمونه‌های ارتفاع 2100 متر و 2200 متر به‌ترتیب 8،1-سینئول (4/14% و 2/8%)، سیس-كادین-4-اِن-7-اُل (6/4% و 15%)، ترانس-كاریوفیلن (5/5% و 8/4%)، گاما-مورولن (4/4% و 2/5%) و كامفور (6/2% و 1/4%) بودند. تركیبهای اصلی موجود در اسانس نمونه‌های برگ دو ارتفاع 2100 متری و 2200 متری به‌ترتیب 8،1-سینئول (6/5% و 7/4%)، گلوبولول (6/7% و 7/8%)، ترانس-كاریوفیلن (5% و 2/3%)، سیس-كادین-4-اِن-7-اُل (5/25% و 4/0%)، ترانس-سسكوئی لاوانولول (3/2% و 8/12%) و ترانس سسكویی لاواندولیل استات (4/2% و 1/8%) بودند.

Achillea millefolium L. subsp. millefolium is one of the valuable medicinal plants, belongs to Asteraceae family. This plant mainly grows in plaines, roadsides and mountainous regions. It is wound healer and because of having tannins, bitter and aromatic materials affects on the nervous system and heart. Recent researches show that it has anti-cancer property. For sampling, this plant was selected from 2 height location with definite distance (100 meter) in Siahbisheh at full flowering stage in July 2007. The samples of inflorescences and leaves of plants and sample of soil of the root place were collected from 3 random points of each hieght at lenght of one  transect (100 meter). Then air dried parts of the plants (80 gr) subjected to hydrodistillation for 2h using a Clevenger-type apparatus and essential oils analyzed by GC and GC/MC. There is no significant difference between the flower oil yields of Achillea millefolium subsp. millefolium in 2 height, while there is significant difference between the oil yields of leaves (p<0.01) and the highest percentage of leaf oil (0.1%) belong to 2100m. Study of relation among soil characters and height to these quantity show that there is relationship between nitrogen of the soil and this quantity that has negative correlation. Major components of flower oils were 1,8-cineole  (14.4% and 8.2%), cis-cadin-4-en-7-ol (4.6% and 15%), E-caryophyllene (5.5% and 4.8%), -γmuurolene (4/4% and 5.2%), camphor (2.6% and 4.1%), eudesma-4(15), 7-dien-1-β-ol (3.7% and 6.4%) in 2100 m and 2200 m, respectively. The main components of leaf oils were 1,8-cineole (5.6% and 4.7%), globulol (7.6% and 8.7%), E-caryophyllene (5% and 3.2%), cis-cadin-4-en-7-ol (25.5% and 0.4%) E-sesqui lavandulol (2.3% and 12.8%) and E-sesquilavandulyl acetate (2.4% and 8.1%) at 2100 m and 2200 m, respectively.