عطاي كثير؛ شرح بيتي از حافظ

Plentiful mercy; description of a Hafiz’s distich

بيت «نعيم هر دو جهان پيش عاشقان به جوي/ كه اين متاع قليل است و آن عطاي كثير» با ضبط‌ها و معاني متفاوتي در تصحيح‌ها و شرح‌هاي ديوان حافظ آمده است. اين مقاله ضمن بررسي اين موارد، در پي آن است تا شكل سالم و معني درستي از بيت ارائه دهد. دو موضوع را شارحان در شرح بيت در نظر نگرفته‌اند؛ يكي بررسي دو تركيب قرآني متاع قليل و عطاي كثير كه معادل نعمت‌هاي دنيا و آخرت است و ديگر اين كه شارحان كه را در ابتداي مصرع دوم، كه ربط تعليلي به معني زيرا كه معني كرده‌اند و يك شرح نيز آن را به معني بلكه دانسته است. نگارنده معتقد است در اين بيت، حرف ربطِ كه حرف پيروِ (ربطِ) اسم‌پرداز يا توضيحي است. اين نوع كه كلمه يا تركيب پيش از خود را با جمله‌ي پس از خود مرتبط مي‌سازد تا در باره‌ي آن توضيح و تفسيري ارائه دهد. حافظ بارها اين نوع كه را به‌كار برده است كه با ذكر شواهدي از آن در متن مقاله، نظريه‌ي فوق قوت مي‌يابد.

AbstractThe distich “To the Lovers, wealth of both worlds as a barleycorn/ That, ‘this’ is little chattel and ‘that’ is plentiful mercy” has been represented with different forms and meanings, listed in Hafez’s correcting texts and descriptive books. In addition to conducting some reviews of such cases, this paper is aimed at offering the correct form and meaning of the distich. It is worth mentioning that exponents have not considered two concerns in describing this distich; first, studying two Quranbased components; ‘little chattel’ and ‘plentiful mercy’ denoting the blessings of this world and the hereafter respectively. On the other hand, regarding the beginning of the second hemistich, the causality conjunction ‘that’, has been taken to signify ‘for’ by majority of exponents and it’s been connoted ‘but’ by a few either. The researcher believes that in the aforementioned distich, the alleged conjunction is an explicative one. This kind of ‘that’ makes an association with its previous word or compound to the proceeding sentence, offering an explanatory interpretation. As Hafiz has frequently used this kind of ‘that’, therefore exploiting such evidential citations, the present paper is trying to reinforce the theory mentioned above. Keywords: Hafiz, little chattel, plentiful mercy, explicative conjunction ‘that’.