نقد و بررسي داستان گشتاسب بر اساس نظريّه توهّم توطئه‌

A critical study of the tale of Goshtasp based on the conspiracy theory

نظريّه توهّم توطئه يا پارانويا، يك نظريّه مدرن سياسيست كه بر اساس آن، حاكم پارانوييك چنين مي انديشد كه تمام كاينات در حال توطئه چيني عليه اوست و كشور را پيوسته دستخوش توطئه و براندازي از سوي ديگران مي داند. او گاه بعمد مي كوشد با توسّل به توهّم توطئه، نامشروع‌بودنِ حكومت خود و مشكلات داخلي را از كانون توجّه واقع شدن دور كند و توجّه مردم را به توطئه ها و كانون هاي بحران بيگانگان معطوف دارد. در اين جستار با تحليل داستان گشتاسپ بر مبناي نظريّه توهّم توطئه ، چنين استنباط مي شود كه گويا گشتاسپ نيز به دليل چنين توهّمي، از يك هرم قدرت (لهراسپ، اسفنديار، رستم) سخت مي هراسيده و از اين رو در پي توطئه پردازي براي در دست‌داشتن يا از ميان بُردنِ هر سه رقيب برآمده است. بنابراين شايد سخن چيني هاي گرزم و در بندشدنِ اسفنديار، اقامت دوساله گشتاسپ در زابلستان و فرستادن اسفنديار به جنگ با رستم، همه ، نقشه هايي از پيش طرّاحي شده و درهم تنيده به وسيله خود گشتاسپ بوده است تا با بحران سازي، هم بر نامشروع‌بودنِ حكومت و تصاحب تاج و تخت از پدرش سرپوش گذارد و هم رقيبان تاج و تخت خود را از ميان بردارد. در فرجام گشتاسپ موفّق مي شود با توسّل به توهّم توطئه، هم دو رقيب سرسخت خود، يعني لهراسب و اسفنديار را از ميان بردارد و هم با مخدوش كردنِ چهره زابليان به واسطه كشتن شاه زاده اي ايراني، سال هاي سال بي منازع بر مسند قدرت نشيند.

Abstract According to the conspiracy theory or paranoia which is a modern political theory, a paranoid ruler assumes that heaven and earth are conspiring against him and therefore the afflicted believes that the country is perpetually subjected to conspiracy and threat from others.  Intentionally at times the paranoid deluded ruler resorts to conspiracy as a pretext to divert the attention of his people from the illegitimacy of his sovereignty and the internal problems of the country towards conspiracies and crisis designed by the foreigners.  Analysis of the above tale shows that apparently the paranoid Goshtasp was extremely frightened by the pyramid of power (Lohrasp, Esfandiar, Rostam) and for this reason was after scheming a plot to control or eliminate the three rivals.  Therefore perhaps Gorzam's slanders, Esfandiar's binding, two year stay of Goshtasp in Zabolestan, and sending Esfandiar to combat with Rostam  were all plans premeditated by Goshtasp himself to create crisis in order to conceal his illegitimate rule and usurp his father's throne and crown and also to eliminate his rivals.  Eventually Goshtasp succeeds by conspiracy to eliminate Lohrasp and Esfandiar and also by disgracing people of Zabol for killing a Persian prince he could sit on the throne for years without adversary.