بررسي جهت‌گيري نظام نقاشي در دوران انقلاب مشروطه

در مواجهه با سپيده دم تجدد ايراني در عصر مشروطه مي توان پرسيد آيا انقلاب مشروطه ايران، سرآغازي براي تحولات هنري بوده است يا خير؟ دربار قاجار پيش از اين به مدرنيزاسيون از بالا رو آورده بود كه در پي آن، نظام نقاشي ايران، عناصري از بيرون را پذيرفته و حركت به‌سوي نقاشي واقع گرايانه را آغاز كرده بود. در اين پژوهش، با اتخاذ ديدگاهي تاريخي و جامعه شناختي تلاش شده است نشان داده شود دربار در چه شرايطي سليقۀ هنري خود را بروز و تغيير داد و چگونه تحولات فرم شناختي را به خدمت در آورد. با تعليق اين حكم كلي كه نظام نقاشي دورۀ قاجار، درباري است و دربار هم نمي تواند به تجدد فرهنگي كمك چشمگيري كند، مي توان مشاهده كرد بستري براي تجدد نقاشي فراهم شد؛ ولي نيروهاي مخالفِ دربار، حتي بعد از انقلاب، حمايت چنداني از نقاشي نكردند. در اين بين، ناتوراليسم ايراني نيز از طرح مفاهيم صريح اجتماعي فاصله مي گرفت. به نظر مي رسد دوري مبارزان عصر مشروطه از هنرهاي تجسمي و شكل‌نگرفتن نقاشي متعهد را بتوان ناشي از عواملي همچون موانع مذهبي در پيوند مشروطه خواهان با هنرهاي جديد، اقتصاد خاص و اغلب اشرافي نقاشي و مسائلي از اين دست دانست. در اين نوشتار، با معرفي جايگاه هنرمند، نقاشان عصر يادشده در كاركردي كه در بدنۀ اجتماع دارند، قالب بندي مي شوند.