مفهوم حق در دو پارادايم «فقه مدني» و «دموكراسي غربي»

The Concept of Right in Two Paradigms “the Islamic Civil Code and the Western Democracy”

مفهوم حق يكي از مفاهيم بنيادي در مباحث حقوقي، ديني و سياسي و يكي از بنيان‌ها و اصول دموكراسي محسوب مي‌شود. در دوران مدرن با ظهور متفكران و فلاسفه‌اي همچون توماس هابز و جان لاك، مفهوم حق از پس‌زمينه اخلاقي و الهياتي خودش دور شده و با مفاهيمي همچون آزادي، اختيار و حاكميت فردي پيوند يافت. از همان زمان بود كه دوگانه‌انگاري و پارادوكسِ حق ـ تكليف در ادبيات فلسفي و سياسي مطرح شد. مفهوم حق در سنت فكري ديني ـ اسلامي هم داراي قدمت تاريخي است و از سوي علماي اسلامي مخصوصاً فقيهان مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم حق هنگامي كه در حوزه عمومي و سياسي مسلمانان به كار برده مي‌شود با مفهوم حق حاكميت مردمي كه مبناي دموكراسي است ارتباط مي‌يابد و اين س?ال مطرح مي‌شود كه در يك نظام ديني كه مبتني بر حاكميت الهي است جايگاه مردم و حق حاكميت آن‌ها به چه صورت است؟ در اين پژوهش با بررسي مفهوم حق در دو پارادايم دموكراسي غربي و مردم‌سالاري ديني، ديدگاه‌هاي مختلف فقيهان در باب مفهوم حق مورد بررسي قرار گرفته است. به صورت مجمل مي‌توان ديدگاه فقيهان شيعه را درباره حق حاكميت مردم و مشروعيت‌بخشيِ حضور آن‌ها، به سه دسته مخالفت مطلق، موافقت مطلق و موافقت مشروط تقسيم كرد.

The concept of Right is one of the fundamental concepts in the legal, religious and political topics and it is one of bases and principles of democracy. In the modern time, with the manifestation of thinkers and philosophers such as Tomas Hobbes and John Locke, the concept of Right has been far from its moral and divine background and it has been tied up with the concepts such as freedom, free (authority), Self-ownership (or sovereignty of the individual, individual sovereignty or individual autonomy). From that time, the dualism and paradox of the right and assignment has been propounded by the philosophical and political literature. The concept of right has an ancient history in the way of Islamic, religious thought and from the other side, it is considered by Islamic scholar specially fuqaha (Islamic jurists). The concept of right when it is used in the public and political area of Muslims relates to the concept of the right of individual autonomy of people which is the basis of democracy. This question is introduced what the position of people in a religious system based on divine sovereignty and the right of their sovereignty forms. With studying the right in the two paradigms f western democracy and religious democracy, this research has examined different opinions of fuqaha (Islamic jurists) about the concept of right. Briefly the opinions of fuqaha relating to the sovereignty of people and the legality of their presence can be categorized into three groups: absolute disagreement, absolute agreement and stipulated (conditioned) agreement. Keywords: Right, hukm, Western democracy, Civil jurisprudence.