بازخواني حكم فقهي شركت در نماز جماعت مخالفان و اقتدا به آنان با رويكرد ويژه به ديدگاه امام خميني (ره)

A Rereading of the Jurisprudential Precept for Participation at the Dissidents’ Communal Prayers and Following Their Leadership with a Special Regard to Imam Khomein’s Viewpoint

بخش قابل توجهی از گزاره‌های موجود در ابواب مختلف فقه شیعی مبین وظیفة عملی مكلفان نسبت به مخالفان مذهبی است. مقصود از مخالفان مذهبی در معنای عام آن تمام افرادی‌اند كه از نظر عقیدتی، اعتقادی جز باور شیعة اثناعشری دارند. در این میان اهل سنت به عنوان گروه عمده‌ای از مخالفان مذهبی امامیه در لسان فقهای شیعی به طور خاص مخالف نام گرفته‌اند. یكی از مهم‌ترین، بحث‌انگیزترین و در عین حال پركاربردترین گزاره‌های فقهی مربوط به مخالفان در باب عبادات، مسئلة شركت در نماز جماعت و اقتدا به ایشان است. تمام فقهای امامیه حكم اولیۀ شركت در جماعت مخالفان و اقتدا به آنان را منع و عدم جواز دانسته‌اند. اما در مقام بیان حكم ثانویه میان ایشان اتفاق نظر نیست. برخی فقط قائل به جواز شركت در جماعت مخالفان و همراهی با آنان در صورت تحقق شرایط خاص‌اند. در حالیكه برخی دیگر مثل امام خمینی و شاگردان مكتب فقهی ایشان افزون بر جواز شركت، اقتدا به مخالفان را هم جایز دانسته‌اند. در این مقاله ضمن بازخوانی اقوال و آرای فقهی دربارۀ این مسئله، به بررسی ادلۀ فقها در حكم اولیه و ثانویه پرداخته شده، دیدگاه و نظریۀ مختار دربارۀ كیفیت حضور در جماعت مخالفان در شرایط خاص، با رویكرد ویژه به دیدگاه امام خمینی بیان شده است.

A considerable part of the statements in different Shi’ite jurisprudential chapters expresses the practical obligations of the obliged (mukallafīn) with respect to the denominational dissidents. The concept of denominational dissidents, in its general sense, refers to all those people who have any faith other than the Twelve-Imam Shiism. Among all such dissidents, the people of the tradition (ahl al-sunna), as the major group of the dissidents of the Imamīs, are specifically referred to, by the Shiite jurists, as “the dissidents”. One of the most important, most controversial, and at the same time, most applicable jurisprudential statements about the dissidents in the chapter on the acts of devotion (bāb al-‘ibādāt), regards the participation in their communal prayers and following their leadership (iqtidā). All the Imamī jurists have identified the primary legal precept for this question as prohibition and impermissibility. But they do not agree with each other about the secondary precept. Some maintain the permissibility of participation in the dissidents’ communal prayers as well as their companionship, in special circumstances. While, some others like Imam Khomeini and the students of his jurisprudential school permit not only participating in the dissidents’ communal prayers, but also following their leadership (iqtidā), in special circumstances. Reconsidering the jurisprudential sayings and views about the above-mentioned question, and with special regard to Imam Khomeini’s viewpoint, the present article investigates jurists’ proofs of the primary and secondary precepts, and explains the chosen view on the quality of presence in the dissidents’ communal prayers in special circumstances.