نسبت اختيار و تعين‌گرايي علّي در نگاه فيلسوفان تحليلي

The relationship between free will and causal determinism in the views of analytic philosophers

آیا اختیار و تعین‌گرایی علّی با هم سازگارند؟ این پرسش مهم‌ترین پرسشی است كه امروزه در كانون مباحث مربوط به اختیار خودنمایی می‌كند. این پرسش به این دلیل رخ می‌نماید كه تعین‌گرایی علّی ما را با دوراهی چالش‌برانگیزی مواجه می‌كند كه انتخاب هر یك از راه‌های آن، ما را به انكار اختیار سوق می‌دهد: (۱) تعین‌گرایی علّی یا صادق است یا صادق نیست؛ (۲) اگر تعین‌گرایی علّی صادق باشد، اختیار نداریم، زیرا تمام كارهای ما (از جمله اراده) نتیجه تخلف‌ناپذیر علّت‌های سابق خواهد بود؛ (۳) اگر تعین‌گرایی علّی صادق نباشد، اختیار نداریم، زیرا همه رویدادها اتفاقی خواهند بود و در نتیجه نمی‌توان آن‌ها را به فاعلی نسبت داد؛ (۴) بنابراین اختیار نداریم. در پاسخ به این ذوحدّین، یا باید نشان داد دست‌كم یكی از گزاره‌های (۲) و (۳) اشتباه است و یا منكر اختیار شد. نوشتار حاضر نگاهی به مباحث فیلسوفان تحلیلی معاصر درباره این پرسش انداخته و دیدگاه‌های آنان را دسته‌بندی و به اجمال معرفی كرده است و در پایان، با ذكر نكاتی، به مقایسه دیدگاه‌های فیلسوفان غربی با دیدگاه‌های متفكران اسلامی و بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها پرداخته است.

Are free will and causal determinism compatible with each other? This is one of the most important questions central to discussions relating to free will. The problem is that causal determinism makes us encounter challenging dilemmas, either way leading us to deny free will: (1) causal determinism is either true or not true; (2) if causal determinism is true, we do not have free will; since all of our actions (including free will), in that case, will be the inevitable results of their former causes; (3) if causal determinism is not true, we do not have free will; since all of the events will be accidental and thus cannot be attributed to a performer; (4) hence, we do not have free will. In response to these two extremes, one should either show that either one of the statements (2) or (3) is false, or instead deny free will. Looking back at the issues discussed by contemporary analytic philosophers on this question, the present paper aims to categorize and briefly introduce those views. And finally, the attitudes and views of Western philosophers are compared with those of Islamic thinkers, and the differences and similarities between them are examined