ادراكات فطري (پيش‌آورده‌ها) از نظر ملاصدرا

Innate Perceptions from the Viewpoint of Mullā Ṣadrā

بحث فطرت و امور فطری در انسان از جمله مباحث مهمی است كه سابقه طولانی در اندیشه اسلامی و غربی دارد و بسیاری از فلاسفه و متفكران در این‌باره به وی‍ژه در اثبات آن سخن گفته‌اند به حدی كه حتی برخی از صاحب‌نظران در فلسفه اسلامی، پذیرش ادراكات فطری اخلاقی را بهترین راه حل نسبی‌گرایی اخلاقی دانسته‌اند. در این نوشتار ابتدا كاربردهای واژه فطری را درباره ادراكات انسان بیان كرده، سپس دیدگاه ملاصدرا را بر هریك از این كاربردها عرضه كرده و در نهایت به این نتیجه رسیده‌ایم كه برخلاف برخی از فیلسوفان غرب چون افلاطون و لایب نیتس، از نظر ملاصدرا، بنابر مبانی خاص انسان‌شناختی وی، از قبیل حدوث جسمانی نفس، انسان ادراك فطری به معنای دریافت‌هاو شناخت‌های حصولیِ پیشین كه مقتضای آفرینش وی بوده و از ابتدا همراه او باشند، ندارد و بر مبنای اصول و مبانی‌ای چون «مساوقت وجود و علم»، «علم بسیط مشترك بین انسان‌ها» و نیز «علم معلول به ذات خود مستلزم علم به علت است»؛ ادراك حضوری فطری در دیدگاه ملاصدرا قابل پذیرش است.

The inner nature (fiṭra) and the innate affairs in man is among the important discourses, which has a long record in Islamic and Western thought; and many philosophers and thinkers have talked about it, in particular, on proving it, to the extent that even some authorities in Islamic philosophy have considered the acceptance of innate ethical perceptions as the best solution to ethical relativism. In this writing, first the applications of the word innate (fitrī) is stated about human perceptions, then Mullā Ṣadrā’s viewpoint about each of these applications is presented and finally it is concluded that, contrary to some Western philosophers such as Plato and Leibniz, from the viewpoint of Mullā Ṣadrā and according to his specific humanistic principles such as the corporeal contingency of the soul, man does not have innate perception as a priori acquired perceptions and cognitions that is expedient to his creation and having been accompanied to him from the beginning. Furthermore, according to such principles as “concomitance of existence and knowledge”, “simple knowledge shared among human beings”, “knowledge caused by essence itself requires knowledge about the cause”, the innate perception by presence in Mullā Ṣadrā’s viewpoint is acceptable.