نقد نظريه مؤيّد الدّين جَندي در خاتم الاولياء بودن ابن عربي

Critique of Mu’ayyid al-Dīn Jandī’s Theory on Ibn ‘Arabī’s being the Seal of the Saints of Allah (Khātam al-Awliyā)

یكی از مباحث مهم عرفان نظری در اسلام بحث از خاتم الاولیاء است. عرفا معتقدند هر آنچه در هستی و كائنات وجود دارد مظهری از مظاهر حق تعالی است. خداوند دارای صفات و اسمائی است و هر یك از آن‌ها در جهان نیازمند مظهری است تا خود را نشان دهد. یكی از اسامی مهم خداوند ولیّ است، پس آن نیز نیازمند مظهری است كه اولیای الهی مظاهر این ولایت هستند. از آنجا كه جهان و مظاهر الهی روزی به پایان می‌رسد، لازم است مظهر اسم ولیّ نیز دارای خاتمی باشد كه با ظهور او جهان به پایان برسد. در اینكه این خاتم كیست در آثار ابن عربی از حضرت عیسی (ع)، حضرت مهدی (عج) و خودش نام برده شده است. در این مقاله بر آنیم كه دیدگاه مؤیّد الدّین جَندی یكی از شارحان ابن عربی و فصوص الحكم را كه اصرار فراوانی بر خاتم بودن ابن عربی دارد، طرح و سپس نقد كنیم و ضمن اشاره‌ای كوتاه به دیدگاه قیصری اثبات كنیم كه ابن عربی نمی‌تواند خاتم اولیاء باشد.

One of the significant discourses of theoretical mysticism in Islam is the discussion about khātam al-awliyā (seal of the Saints). Mystics believe whatever exists in the world of being is a locus of manifestation for the Exalted God’s manifestation. God has attributes and names that each needs a locus of manifestation to show itself. One of God’s significant names is Walī; that also needs a locus of manifestation, and Saints of Allah (awliya’ ilāhī) are the manifestations of this wilāya (sainthood, guardianship, friendship). Since one day the world and the Divine manifestations will come to an end, it is necessary that the manifestation of the name Walī would have a seal, with whose appearance the world would come to an end. As to whom this Seal will apply, mention has been made in Ibn ‘Arabī’s works of Jesus Christ (A.S.), Imam Mahdī (Aj.), and Ibn ‘Arabī himself. In this article, we intend to bring up and critique the viewpoint of Mu’ayyid al-Dīn Jandī, one of the commentators of Ibn ‘Arabī and his Fuṣūṣ al-Ḥikam, who firmly insisted that Ibn ‘Arabī was the Seal of the Saints, and then to prove, with a brief reference to Qayṣarī’s viewpoint, that Ibn ‘Arabī cannot be the Seal of the Saints.