پيش‌نگري كمّي اثرات محتمل تغيير اقليم بر تاريخ و ريسك خسارت رخداد يخبندان ديررس بهاره طي قرن بيست و يكم در ايران

يخبندان ديررس بهاره يك پديده زيان‌بخش اقليمي است كه بر اقتصاد كشاورزي به ويژه توليد محصولات زراعي و باغي تأثير مي‌گذارد. از طرفي مسلّم است كه نحوه بروز اين پديده در شرايط تغيير اقليم و گرمايش زمين دستخوش تغيير خواهد شد. بررسي حاضر به منظور كمّي‌سازي اين تغييرات با استفاده از مدل گردش عمومي جو CGCM3 تحت سناريوهاي انتشار A2 و A1B و روش ريزمقياس‌نمايي آماري شبكه عصبي مصنوعي (ANN) به انجام رسيده است. براي اين منظور ابتدا داده‌هاي دماي كمينه روزانه 50 ايستگاه هواشناسي، معرف اقليم‌هاي گوناگون كشور، از بدو تأسيس تا سال 2010 گردآوري و كنترل كيفي شد. بررسي روند تغييرات ميانگين منطقه‌اي سالانه دماي كمينه روزانه در ايران در دوره 2010-1961 افزايش معني‌دار 3/0 درجه سانتي‌گراد در هر ده سال را مشخص مي‌سازد. همچنين عقب رفت معني‌دار 4/1 روز در هر دهه در تاريخ وقوع يخبندان ديررس بهاره صفر درجه در همين دوره به ويژه پس از دهه 80 ميلادي با اطمينان 95 درصد نيز ديده مي‌شود. در ادامه معادلات سه بعدي توزيع فضايي ريسك و تاريخ رخداد يخبندان ديررس بهاره براي آستانه دمايي صفر درجه تعيين و نقشه آن‌ها با تفكيك 1×1 كيلومتر و با دقت 50 ايستگاه در سطح كشور در محيط GIS و به روش ايجاد لايه تصحيح خطا چه در دوره تاريخي و چه در دوره آينده (جمعاً 14 نقشه) ترسيم گرديد و مساحت پهنه‌هاي كم، متوسط، پر و بسيار پرخطر و همچنين بازه‌هاي زماني رخداد يخبندان ديررس بهاره مشخص شد و سپس اختلافات در تغيير مساحت‌هاي تحت پوشش هر پهنه تعيين و به طور كمّي مقايسه گرديد. در ديد كلّي بر اساس نتايج به دست آمده، يخبندان‌هاي ديررس بهاره با گذشت زمان بر اساس هر دو سناريو زودتر اتفاق خواهد افتاد. پهنه‌هايي از كشور كه تاريخ رخداد آخرين يخبندان آن بين 10 آذر تا 10 دي اتفاق مي‌افتد و در حال حاضر 83/1 درصد سطح كشور را پوشش مي‌دهد در اواخر قرن در شرايط سناريوي A2، 91/13 و در شرايط A1B، 84/12 درصد مساحت ايران را فرا مي‌گيرد. همچنين گستره‌هايي كه آخرين يخبندان بهاره آن‌ها بين 10 فروردين تا 10 ارديبهشت است و در حال حاضر 47/21 درصد مساحت كشور را در قلمرو خود دارند در اواخر قرن تحت همين سناريوها به ترتيب به 29/8 و 15/9 درصد كاهش مي‌يابند. به علاوه در دهه‌هاي آتي با ريسك كمتر رخداد پديده يخبندان ديررس بهاره مواجه خواهيم بود.