جايگاه عقل نظري و عملي در سعادت از ديدگاه ملاصدرا و ارزيابي قرآني آن

Molla Sadra on Place of Rational Intellect and Practical Intellect in Human Happiness with a Quranic Assessment

انديشمنداني كه سعادتِ قصواي انسان را در كمال نهايي عقل نظري جستجو مي‌كنند، راه وصول به آن را نيز تقويت همين قوه و فعليت بخشيدن به مراتب مختلف آن مي‌دانند. ملاصدرا در بسياري از مباحث خود همين راه را طي مي‌كند؛ اما در برخي موارد، گامي فراتر نهاده و سعادت نهايي انسان را قرب الهي معرفي مي‌نمايد. هدف اين پژوهش بازخواني آثار ايشان با رويكرد قرآني است. بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش تعاريفي كه وي از عقل نظري و عقل عملي ارائه مي‌كند، جامع همه شئون عقلي و فطري نيست؛ بلكه فقط حيثيت ادراكي امور فطري را شامل مي‌شود، ضمن آنكه ملاصدرا غايت عقل نظري را سعادت حقيقي، و غايت عقل عملي را سعادت وهمي و خيالي معرفي مي‌كند؛ بر همين اساس در نگرش و نگارش وي، علم حصولي و مباحث حكمت نظري جايگاهي بسيار رفيع‌تر از اعمال، اخلاق و حكمت عملي دارند. اما در قرآن كريم، شئون عقل عملي و مباحث حكمت عملي ـ به‌ويژه اخلاق و اعمال ـ بيش از عقل نظري و حكمت نظري مورد عنايت قرار گرفته‌اند. در اين مقاله به روش تحليلي و با استفاده از داده‌هاي برآمده از منابع كتابخانه‌اي به بازخواني انديشه صدرا و ارزيابي قرآني آن پرداخته‌ايم.

Those scholars knowing human ultimate happiness as ultimate perfection of rational power, have viewed empowering the same intellect to be the way for attaining such a happiness. Molla Sadra has taken this view in many his words. Yet, in a higher level, he has viewed human ultimate happiness as proximity to God. In this paper, it is intended to study his view on the basis of the Quranic teachings of the field. As is understood by the findings of paper, his difinitions of rational intellect and practical intellect are not inclusive with regard to all natural and intellcual abilities; it includes perceptive aspect of human natural affairs only. In addition, Molla Sadra has known the end of rational intellect to be real and of practical intellect to be phantasmal happiness. Such being the case, conceptual knowledge and theoretical philosophy are of a higher place with regard to human deeds and practical philosophy. Yet, in the Quranic teachings, the latter is known to be of important. The paper has studied Sadra`s view comparatively.