تجزيۀ الگوي اثر متقابل ژنوتيپ و سال براي عملكرد دانه در رگه‌هاي جهش‌يافتة برنج با استفاده از روش چند متغيره AMMI

Pattern analysis of genotype and year interaction for grain yield in mutant lines of rice (Oryza sativa L.) using AMMI multivariate method

وجود اثر متقابل ژنوتيپ × محيط ايجاب مي­كند كه عملكرد ژنوتيپ­ها در دامنۀ گسترده‌اي از شرايط محيطي آزمايش شوند، تا اطلاعات به‌دست‌آمده بتواند كارايي مربوط به گزينش و معرفي آن­ها را افزايش دهد. در اين بررسي به‌منظور تعيين پايداري عملكرد و تجزيۀ الگوي اثر متقابل ژنوتيپ × محيط، 66 رگۀ (لاين) جهش‌يافتة (موتانت) برنج همراه با پنج رقم شاهد به مدت سه سال زراعي (1393-1391)، در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي با سه تكرار ارزيابي شدند. تجزيۀ اثر اصلي جمع­پذير و اثر متقابل ضرب­پذير (AMMI) نشان داد كه اثر ژنوتيپ، سال و اثر متقابل بين آن‌ها بسيار معني­دار بود. مجموع مربعات اثر متقابل توسط روش AMMI به يك مؤلفۀ اصلي اثر متقابل (IPCA) معني­دار در سطح احتمال 05/0 و باقيمانده (نويز) جداسازي شد. مؤلفۀ اصلي اول 57/57 درصد از كل مجموع مربعات اثر متقابل را توجيه كرد. نمودار دووجهي (باي­پلات) نخستين مؤلفۀ اصلي و ميانگين عملكرد با روش AMMI براي ژنوتيپ­ها و محيط­هاي (سال­هاي) مورد بررسي مشخص كرد كه ژنوتيپ­هاي G7، G41 و G69 با داشتن كمترين اثر متقابل ژنوتيپ در محيط (سال) و داشتن عملكرد بالا پايداري بيشتري دارند و ژنوتيپ­هاي G63، G20 و G33 با عملكرد پايين­تر از ميانگين به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي ناپايدار شناخته شدند.

The existence of genotype × environment interaction necessiate the assessment of genotypes yields in wide range of environmental conditions, so that obtained information could increase their selection and introduction efficiency. In this study to determine the yield stability and analysis of genotype × environment interaction pattern, 66 mutant lines of rice with 5 check cultivars were evaluated using a randomized block design with three replications for three years (2012-2014). Analysis of additive main effects (analysis of variance) and multiplicative interaction effects (principal components analysis) revealed that the effects of genotype, year, and interaction between of them were highly significant. Total interaction effect was divided into one significant interaction principal component at 5% probability level and residual (noise) via AMMI model. The first principal component explained 57.57% of the total variation. Biplot of the first principal component and mean yields (AMMI1 model) for evaluated genotypes and environments (years) revealed that high yielding genotypes of G7, G41 and G69 with the least genotype × environment interaction effect were more stable genotypes and G63, G20 and G33 with yield lower than average recognized as unstable genotypes.