كليدواژه :
تناهي ابعاد , بُعدمتناهي و بعدنامتناهي , حسن زاده آملي , احوال جسم , تناهي ابعاد اجسام
چكيده فارسي :
مساله ي تناهي يا عدم تناهي عالم طبيعت كه از جمله مسائل مطرح شده در هندسه و در طبيعيات قديم بوده،يكي از مسائل فلسفي به شمار مي آيد كه با استعانت و استمداد از قضاياي رياضي مبرهن شده است. غرض از بيان اين مساله، اثبات محدوديت عالم جسم و جسماني و تعيين پايان و منتهي اليه جهان ماده و عالم طبيعت بوده است. اما نه از اين حيث كه چون هر جسمي، ابعاد سه گانه ي محدودي دارد، پس عالم نيز محدود خواهد بود، چون عالم چيزي نيست جز موجودات آن، بلكه سخن روي افلاك، به ويژه محدد الجهات متمركز شده است، كه اصولاً ماوراء افلاك و اصطلاحاً فراتر از سطح فلك الافلاك چست؟ آيا خلاء است يا ملاء؟ يا نه خلاء است و نه ملاء؟ اگر خلاء است آيا مي توان در آنجا امتدادي را تصوير نمود؟ اگر چنين است، از چه نوع امتدادي است؟
طبيعي دانان در پاسخ به سوالات فوق براهيني آورده اند كه منتج به اثبات مساله ي تناهي ابعاد شده است. نوشتار حاضر، پس از بيان ديدگاه ابن سينا، سهروردي و ملاصدرا به نمايندگي از فلسفه ي مشاء، فلسفه ي اشراق و حكمت متعاليه، به بيان نقدهاي علامه حسن زاده بر اين براهين پرداخته است. از نظر ايشان چون براهين مذكور در اثبات تناهي عالم جسماني ناتوانند و از آنجا كه آثار و افعال الهي منحصر به عالم شهادت مطلقه نيست، بلكه وراي عالم جسم، عالم يا عوالم ديگري نيز وجود دارد با مخلوقات خاص هر عالم،ما را به اين حقيقت مي رساند كه نه تنها كلمات وجودي خداوند سبحان كه اطوار و شئون اسمائي او هستند، غيرمتناهي اند، بلكه كلمات عالم جسماني، و همچنين عالم جسماني نيز غيرمتناهي است.
چكيده لاتين :
Proposed in the fields of old geometry and natural
philosophy, the problem of finiteness or infiniteness of
bodily objects is one of the philosophical problems that
had been demonstrated by appealing to mathematical
propositions. The goal of exposing this problem to
discussion was to demonstrate that the physical world
has a boundary and to determine where the boundary
could be find. However, the line of argument was not
as saying that any physical object has three limited
directions, and so the universe as a collection of these
objects must have a limitation; but the focus of
discussion is on the heavens, especially on what limits
the heavens and what there is beyond them. Is it
vacuum or full? Or none of them? If it is vacuum,
whether it could be drawn an extension at there? And,
if it were so, what kind of extension?
In response to the above questions, natural
philosophers provided some demonstrations that lead
to the finiteness of dimensions. In this paper, after
discussing the viewpoints of Ibn Sina, Suhrawardi,
and Mulla Sadra, who are the representatives of
Peripatetic philosophy, illuminative philosophy, and
Transcendent Theosophy, respectively, the criticisms
of Allama Hasan-zada Amoli to these demonstrations
will be given. According to him, because these
demonstrations fail to prove the finiteness of physical
world, and since the Divine works and deeds are not
restricted to the visible world, and he do what he do
beyond this bodily world, there must be another
world or worlds with some other creatures. By doing
so, he proves not only that the existential Words of
God, which are His onomastic status and rank, are
infinite, but also the Words of physical world and the
very physical world are infinite
