سير تطور معنايي واژه قزلباش

Evolutions of the Meanings of the Word “Qizilbash”

تركمانان مهاجر از شام و آناطولي طرفدار خاندان صفويه معاصر با دوران شيخ حيدر صفوي به توصيه شيخ خويش ملزم به استعمال نوعي كلاه سرخ رنگ دوازده ترك شدند. از آن پس اين گروه به واسطه رنگ سرخ اين سرپوش به قزلباش (سرخ سر) موسوم گشتند. كلاه قزلباشي به نماد طرفداري از جريان سياسي-مذهبي صفويه مبدل گرديد و مرز بين دوستان و دشمنان اين خاندان با استعمال و عدم استعمال آن مشخص شد. واژه قزلباش از همان زمان تا دوران معاصر،در اراضي تاريخي دولت هاي صفوي، عثماني و ازبك معاني و مفاهيم متفاوتي چون تركمانان طرفدار طريقت صفوي، ارتش صفوي، دولت صفوي، سرزمين ايران، مذهب تشيع اثني عشري، علويان، غاليان و ... به خود گرفت. اين مفاهيم از سرزميني به سرزمين ديگر و از دوره اي به دوره ديگر متغير بود. با عنايت به اهميت تشخيص درست مفهوم قزلباش در متون مختلف تاريخي، اين پژوهش بر آن است تا با بهره مندي از منابع و مآخذ تاريخي و تاريخ نگاري سه حوزه سياسي-جغرافيايي ايران، عثماني و ازبك در زبان هاي فارسي، تركي عثماني، تركي آذربايجاني و بعضاً عربي، ضمن شناخت كامل چگونگي و دلايل ابداع كلاه قزلباشي، خصوصيات ظاهري اين كلاه، پيشينه استعمال سرپوش هاي سرخ رنگ و كلاه هاي تركدار، تحقير و تفاخر نسبت به استعمال آن، به تبيين سير تطور معنايي واژه قزلباش در زمان ها و مكان هاي گوناگون بپردازد. نوع مطالعه در اين پژوهش كتابخانه اي است و در آن از دو روش توصيفي و تحليلي بهره برده شده است.

During Sheikh Heidar Safavid era a typical red hat emerged and was used by political-religious system followers. This red hat became a symbol of the system. This symbolic hat survived the Safavid government, and the people who used the hat were called Qizilbash. The word “Qizilbash” up to contemporary period has different concepts and meanings in different regions of Safavid, Ottoman and Uzbak governments. This concept was different in various regions and eras. Regarding the importance of the precise concept of Qizilbash in different historical contexts, the aim of this study is to determine the meaning of the word “Qizilbash” in various regions and periods using historical references as well as three political-geographical regions historiographical references.