دگرگوني ساختار اداري و اجتماعي ملاير از زوال ايلخانان تا سقوط صفويه

Evoloution of the Managerial and Social Structure of Malayer, From The Ilkhanid’s Decline to the Fall of Safavid

منازعات مداوم ايران با عثماني و برآمدنِ سلسله زنديه از ملاير، جايگاه قلمرو عليشكر را در سرنوشت تاريخي ايران برجسته نموده است. يكي از نواحي قلمرو، ملاير است كه با توجه به نزديكي­اش به مركز قلمرو عليشكر، همچنين واقع‌بودن بر سرِ راه­هاي ارتباطي شرق و غرب كشور به ويژه راه عتبات، در تحولات تاريخي نقشي قابل توجه داشته است. به‌رغم كمبود داده­هاي تاريخي، اين مقاله درصدد است تا ضمن معرفي اماكن جغرافيايي، به تبيينِ چگونگي دگرگوني در وضعيت اداري، فرهنگي، اجتماعي و نظامي ملاير، نتايج و عوامل مؤثر برآن بپردازد. اين مقاله نشان مي­دهد كه در نتيجة فقدان شهر بزرگ، منطقة ملاير بعد از زوال ايلخانان، به لحاظ اداري، به عنوان بخشي از قلمرو عليشكرتابعِ همدان بوده است. موقعيت ارتباطيِ مناسبِ منطقه و افتتاح راه عتبات و عبور آن از ملاير در عهد صفويه، تراكم و تجمع ايلات قزلباش در منطقه، دشت ملاير را به عنوان يكي از مهم‌ترين مراكز پشتيباني از مرزها در برابر تجاوز لشكريان عثماني در عهد صفويه درآورده و مقدمات ظهور يك بافت قدرتمند ايلي ـ نظامي را در آنجا فراهم ساخت.

The function of the territory of Alishukr has been highlighted in the historical fate of Iran, beside of the emerge of Zand Dynasty from this area. Malayer as the homeland of Zand rulers was one of the areas of the territory of Alishukr. This region had a significant role in the historical developments due to its vicinity to the center of the territory, also its location at the communication ways from the east to the west, especially the shrines way. Despite the lack of historical data, this article seeks to introduce the geographical places in plain of Malayer, to explain the managerial and social structure of Malayer and its cultural and economic condition. This study shows that Malayer, as part of the territory of Alishukr was dependent on Hamadan from administrative viewpoint, in the Safavid period , due to the absence of major city. In this period, Malayer was been a one of the most important frontiers to support the invasion of Ottoman troops due to its appropriate communicative situation and passing of the shrines way through the region, and density and concentration of Qizilbash tribes. Therefore, these factors paved the way for the emergence of a powerful tribal context in the region.