مراتب شناخت در عرفان مولوي و آيين بودا

مسئله معرفت و توجه به سلسله مراتب و شناخت آفت هاي هر مرتبه جزء اصول بنيادين در نظامهاي عرفاني است. هر مكتب عرفاني بدنبال نشان دادن نوعي معرفت متعالي است تا بتواند عمق بيشتري از حقيقت را به پيروان خود نشان دهد. بنابراين پرسش اساسي در اين مكاتب اين است كه مراتب اين معرفت كدام است و چگونه مي توان به اين معرفت متعالي رسيد؟ در اين مقاله، براي پاسخ به اين پرسش ها ديدگاه مولوي در عرفان اسلامي وديدگاه بودا در عرفان هندو را مورد بررسي قرار داده ايم. مولوي در آثار منظوم و منثور خود معرفت را ابتدا در سطح ابزارهاي حسي، سپس در مرتبه ي بالاتر با كمك ابزارهاي عقلي انساني دنبال كرده و با بيان تقسيم بندي مراتب عقل، ويژگيهاي هر كدام را برشمرده و سرانجام اوج معرفت را در معرفت شهودي تبيين مي كند. اما در آموزه هاي بودائي پس از بيان زنجيره ي علي كه باعث رنج و درد انسان در دنيا مي شود، علت اصلي رنج انسان در جهل و ناداني او جستجو شده و رسيدن به دانايي حقيقي نقش بسيار اساسي در رهايي از اين رنج دارد. بنابراين معرفت برتر، شناخت چهار حقيقت شريف و استفاده صحيح از راههاي هشتگانه براي نجات از رنج و رسيدن به آزادي مطلق و حقيقت غايي است. فناي في الله مولانا ورسيدن به رهايي و نيروانا در انديشه بودا نهايت اين سلوك معرفتي معنوي است كه در اين پژوهش با روش توصيفي تطبيقي مورد بررسي قرار گرفته است.