حكمت خسرواني در مرصاد العباد

تصوف اسلامي در ايران، با ريشه گرفتن از آموزه هاي اسلام، در بستر فرهنگ ايران رشد كرد و از انديشه هاي ايراني تاثيرپذيرفت. اين انديشه ها، بر نظريه ها، شيوه هاي سلوك و آداب و رسوم صوفيان گرايشهاي مختلف تاثير گذاشت و سبب پيدايش ديدگاه هاي گوناگون عرفاني شد. شهاب الدين سهروردي در حكمت الاشراقي سير حكمت و فلسفه را در ايران باستان تا زمان خود توضيح مي دهد و عارفاني مانند. بايزيد بسطامي، ابوالحسن خرفاني و ابوالعباسي قصاب آملي را ادامه دهندگان اين حكمت مي نامد. وي با بهره گيري از ديدگاه هاي پهلويون، باورهاي خود را دربارهٔ نور و ظلمت با نام حكمت اشراق پايه گذاري مي كند. اين ديدگاه ها پس از سهروردي در آثار عارفان ديگري ادامه مي يابد. يكي از كساني كه در نگرشهاي خود، از انديشه هاي ايراني تاثير پذيرفته، نجم الدين رازي است. وي در مرصادالعباد كه از مهم ترين منابع عرفاني است- به بيان ديدگاه هاي خود مي پردارد. سخنان او درباره نور و ظلمت، سلوك طوايف، ارزش پادشاهان، جايگاه آتش و برخي از موضوعات ديگر يادآور انديشه هاي مزدايي است. هدف از اين پژوهش، يافتن تاثيراتي است كه عرفان اسلامي در طول مسير تاريخي اش از انديشه ها و فرهنگهاي گوناگون پذيرفته است. اين پژوهش به اين پرسش پاسخ مي دهد كه نجم الدين رازي به عنوان يكي از صاحب نظران عرفان اسلامي در ديدگاه هاي خود چه برداشت هايي از انديشه هاي ايراني داشته است. روش تحقيق در اين پژوهش استقرايي است و انديشه هايي را مشخص مي كند كه به نظر مي رسد مولف مرصادالعباد، در تبيين آنها علاوه بر اسلام، از فرهنگ پيش از اسلام تاثير پديرفته است. با بررسي كامل مرصادالعباد و نيز آثار ديگر نجم الدين راري مشخص شد كه وي اگرچه اصول انديشه هاي عرفاني خويش را از دين اسلام گرفته است و هيچ يك از گفتارهاي او تعارضي با آموزه هاي اسلام ندارد، در تبيين و توصيف اين انديشه ها گاهي ار حكمت خسرواني تاثير پذيرفته است. اين تاثيرپذيري به ويژه در نگرش سياسي-اجتماعي وي آشكار مي شود.