تجلي عاشورا در تصويرسازي هاي كتاب چاپ سنگي تحفه الذاكرين

The Manifestation of Ashoora in the Illustrations of Tohfatozakerin, sLithographs

عاشورا پيام غيرت، جوانمردي و برافراشتن اسلام را با پرچم سبز خود بالا مي برد. زنده نگهداشتن اين واقعه مهم امري لازم است. در اين ميان، هنرمندان از جمله تصويرگران نيز براي بيان ويژگي هاي اين رويداد دست به قلم شدند تا روايتي عظيم را بر عرصه تصوير نمايان كنند. كتاب تحفه الذاكرين از كتاب هاي مهمي است كه در دوران قاجار و عهد ناصري در فرهنگ كوچه و بازار به دست ذاكرين اهل بيت استفاده فراوان مي شد، اما امروزه علي رغم شيوايي ادبي و تصاوير چشم نواز توجهي به آن نشده، از يادها رفته و فقط نسخه هاي مربوط به سال 1280هـ ق از آن باقي مانده است. اين تحقيق با روش توصيفي تحليلي يكي از زيباترين نسخه هاي اين كتاب را با استفاده از منابع نسخه هاي سنگي كتابخانه ملي و با هدف بررسي شاخصه هاي مهم تصاوير از جمله: طراحي شخصيت هاي اصلي، تركيب بندي هاي ويژه، بافت هاي رايج و ارتباط تركيبات با داستان پردازي مورد ارزيابي قرار داده است. در اين ميان مسئله اصلي بدين گونه مطرح مي شود كه تصويرسازي هاي اين كتاب داراي چه ويژگي هاي خاصي است؟ عناصر و عوامل تاكيدي بر روي صحنه و رويدادهاي عاشورا از چه طريق بارز شده است؟ نتايج حاصله از اين تحقيق نشان مي دهد اين كتاب شاخصه هاي ويژه اي دارد از جمله: در ميان كتاب هاي چاپ سنگي ايران، بزرگ ترين تصويرسازي ها را دربر دارد. طراحي هاي آن عناصري مانند بافت و تركيب بندي هاي پويا مانند مارپيچ و مواج براي نمايان شدن موقعيت هاي پرشور و تركيبات مثلثي براي فضاسازي هاي متنوع و گاه ايستا را نشان مي دهد. غالب تصاوير با استفاده از تركيب بندي هاي بغرنج و حالات پرتحرك شخصيت ها و حيوانات، هاشورزني هاي موكد خطي به خصوص در صحنه هاي نبرد، شوريدگي ويژه اي دارد. از ويژگي هاي ديگر، طراحي چهره شاعر به عنوان سندي مكتوب از مشاهير ايران در انتهاي كتاب است. همچنين در شيوه كلي طراحي ها تاثيرپذيري از خصوصيات طراحي اروپايي و نگارگري هاي ايراني ديده مي شود. ضمناً اين كتاب از منابع مهم نمايش تعزيه به شمار مي رود و همانند تعزيه ها موقعيت هاي مختلف داستان را با رويكرد روايي و نمايشي نشان مي دهد.

Ashoora raises the message of mettle, magnanimity, and Islam by its green flag. Keeping this eventalive is very necessary. In the meantime, artistes includingillustratorsworked on depicting a colossal narrative in the pictorial field. Tohfatozakerin is one of the significant books which was frequently used in the Qajar and Naserid periods in commoners’ culture by those praising the Imams, but nowadays despite eloquent literature and exquisite illustrations, it is neglected, forgotten, and only its copies from (1280 AH)have remained. This survey, through descriptive- analytical method, has evaluated one of the most beautiful manuscripts of this book, using lithograph archive of the National Library with the goal of studying the notable characteristics of the illustrations, namely: character design of the protagonists, particular compositions, common textures and the relation of compositions with the narration. The main questions that are discussed are: what are the particular features of the illustrations of this book? In which way, the emphasizing factors and elements on the scene and events of Ashoora, have been highlighted? The research findings indicate that this book has particular features, namely: it has the largest illustrations among the lithograph books of Iran. Its designs depict elements like texture and dynamic compositions such as spiral and wave-like to reveal intense occasions, and triangular compositions to indicate various atmospheres, and sometimes static ones. Most of the illustrations convey a particular fervor, using complex compositions and dynamic positions of char