عوامل موثر در ايجاد نقش ترغيبي زبان در قصايد ناصرخسرو

Effectve factors of conative function of language in Nāser-e Khosrow's quasidas

از ميان تمامي زبان شناساني كه نظريه هايي دربارة نقش هاي زبان ارائه كرده اند، به نظر مي رسد كه طـرح ارتباطي ياكوبسن (1982- 1896) از دّقت و شمول بيشتري برخوردار باشد. طبق نظرية ارتباطي ياكوبسن ، هـر ارتباط زباني متشكّل از شش عنصر است و يك پيام در اثر جهت گيري به سمت هركدام از آن عناصر، داراي يك نقش غالب مي شود. يكي از اين نقش هاي شش گانة زبان ، «نقش ترغيبي » است كه در اثر تمركز پيام بر مخاطب ايجاد مي شود. كلام ناصرخسرو(481-394 ه .ق .) به دليل پاره اي از ويژگي ها از قبيل : دارا بودن جنبـة تبليغـي ، گرايش به پند و اندرز، لحن خطاب گونة اكثر قصايد آن و... عمدتا متوجه مخاطب بوده و درنتيجه قابليت بررسي از ديدگاه «نقش ترغيبي » زبان را داراست . در اين مقاله ضمن بررسي و شناسايي ساخت هاي ترغيبي شعر ناصرخسرو، به مقايسة آمـاري آنهـا بـا ساخت هاي موّثر در ايجاد نقش هاي عاطفي و ارجاعي نيز پرداخته شده است . افعال امر و نهي ، ندا، استفهام ، افعال و ضماير دوم شخص ، برخي از افعال ناقص و اصوات ، به عنوان عوامل مـوّثر ايجـاد نقـش ترغيبـي در قصـايد ناصرخسرو درنظر گرفته شده اند. بر اساس نتايج به دست آمده ، در شعر ناصرخسرو نقش ترغيبي - بعد از نقش شعري - بيشترين برجستگي را به نسبت ساير نقش هاي زبان داراست و مواردي همچون : استفاده از افعـال بـه صيغه هاي مخاطب ، ضماير جداي دوم شخص ، عبارات امري و استفهامي ، از جهت كثرت كاربردشان به ترتيب از مهمترين عوامل گرايش كلام او به سمت مخاطب محسوب مي شود.

Amongst the theories about the functions of language, Jakobson’s communication framework looks more delicate and comprehensive. Based on this framework each verbal communication consists of six elements and that a massage takes its dominant function as a result of inclining to each of these six elements. This means that there are six functions for language. “Conative function” is one of these functions which occurs as a result of focus of massage towards interlocutors. Because of having such characteristics as having propagative aspect, inclining towards maxim and advice, addressing tone of Nāser-e Khosrow's quasidas and etc, his language generally inclines towards interlocutors . So it is worth researching his works regarding “conative function” of language. This study is going to examine and identify conative constructions in Nāser-e Khosrow’s poetry and to compare them statistically with constructions which lead to emotive and referential functions. Imperatives, exclamations, interrogatives, second person verbs and pronouns, some auxiliaries and interjections are considered as effective factors of forming “conative function” in Nāser-e Khosrow’s quasidas. According to the results in Nāser-e Khosrow’s poetry “conative function” is the most dominant function -after poetic function- and in this way such factors as using second person verbal phrase, separate second person pronouns, imperatives, and interrogatives are respectively important factors in inclining his language towards the interlocutors.