دكترين «انحراف» در حقوق دريايي: مطالعه تطبيقي در حقوق ايران، فرانسه، انگليس و امريكا و كنوانسيون‌هاي بين‌المللي

The Doctrine of Deviation in Maritime Law: A Comparative Study of Iranian, French, English, American Laws and International Conventions

دكترين انحراف، دكترين مشهوري در حقوق دريايي و بيمه دريايي است. انحراف متصدي حمل از مسير حمل برحسب آنكه موجه يا ناموجه باشد، آثار متفاوتي دارد. انحراف موجه سبب معافيت متصدي حمل از مسئوليت و انحراف ناموجه سبب تشديد مسئوليت او مي‌شود. در بيمه دريايي هم، انحراف ناموجه از مسير، سبب معافيت بيمه‌گر از جبران خسارت مي‌شود. كنوانسيون‌هاي بين‌المللي حمل‌و‌نقل، اغلب آثار انحراف موجه را بررسي كرده‌اند اما درمورد آثار انحراف ناموجه ساكت‌اند. در سكوت كنوانسيون‌ها و قوانين داخلي، بر سر آثار انحراف ناموجه، اختلاف ايجاد شده است. در كامن‌لا، انحراف ناموجه سبب تشديد مسئوليت متصدي حمل مي‌شود و برعكس، در حقوق فرانسه، انحراف ناموجه، اثري در تشديد مسئوليت ندارد. در سكوت قانون دريايي ايران، به نظر مي‌رسد، گرايش موجود در كامن‌لا، هم از آن جهت كه بيان‌كننده عرف كلي حقوق دريايي است و هم از اين بابت كه با سابقه فقهي مسئوليت امين تناسب بيشتري دارد، قابل پذيرش است. در اين مقاله، آثار انحراف موجه و ناموجه در حقوق ايران، انگليس، فرانسه و امريكا و همچنين كنوانسيون‌هاي بين‌المللي حمل‌و‌نقل (مقررات لاهه، هامبورگ و روتردام) و درعين‌حال، طي دو بخش، شروط مربوط به آزادي انحراف و اثر انحراف در بيمه دريايي بررسي شده است.

Deviation doctrine is a famous doctrine in maritime law and marine insurance, according to which geographical deviation of carrier leads to various effects: Justifiable deviation constitutes a cause of exception of liability of the carrier; unjustifiable deviation aggravates the liability of carrier. In marine insurance, unjustifiable deviation discharges the insurer. International conventions, often, contain some provisions on justifiable deviation, but are silent about unjustifiable deviation. There are, thus, some controversies about the effects of unjustifiable deviation in national laws. In common law, such deviation aggravates the liability of carrier. In French law, it does not affect the liability of carrier per se. It seems that the common law approach is more acceptable in Iranian law as, on the one hand, it constitutes a lex maritima and is, on the other hand, similar to the Sharia position regarding the liability of bailees. In this article, the effects of justifiable and unjustifiable deviation have been examined in international conventions, Iranian, English, French and American laws. Besides, this article reviews liberty clauses and the effects of deviation in marine insurance under two separate sections.