اثر زمان كاشت بر روند پر شدن دانه ژنوتيپ‌هاي گندم نان در شرايط ديم منطقه گنبد كاووس

Effect of planting dates on grain filling of bread wheat genotypes under rain-fed condition of Gonbad-e-Qabus region

تغيير در زمان كاشت منجر به تغيير در فنولوژي گياهي از جمله مرحله پر شدن دانه گندم مي‌شود. در اين آزمايش، اثر زمان‌هاي مختلف كاشت بر تغييرات روند پر شدن دانه ژنوتيپ‌هاي مختلف گندم نان در سال زراعي‌‌ 92-1391 در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گنبد ارزيابي شد. عامل اول زمان كاشت شامل 11 آذر، 30 آذر، 19 دي، 8 بهمن و 28 بهمن ماه و عامل دوم پنج ژنوتيپ‌ گندم شامل گنبد، كوهدشت، كريم، لاين 7 و لاين 16 بودند. اثر متقابل زمان‌ كاشت × ژنوتيپ براي صفات سرعت پر شدن دانه، وزن نهايي دانه و دوره‌ مؤثر پر شدن دانه معني‌دار و براي عملكرد دانه غيرمعني‌دار بود.‌ تاخير در كاشت، ميانگين عملكرد دانه را در ژنوتيپ‌هاي گندم كاهش داد. بيشترين عملكرد دانه در زمان كاشت اول و كمترين آن در زمان كاشت پنجم حاصل شد. بيشترين ميانگين عملكرد دانه در رقم كريم و كمترين آن مربوط به رقم گنبد بود. با تاخير در كاشت سرعت پر شدن دانه ژنوتيپ‌هاي گندم تا زمان كاشت چهارم افزايش يافت و پس از آن در بيشتر ژنوتيپ‌ها به علت مواجه شدن با افزايش دما و افت رطوبت، كاهش شديدي نشان داد. بيشترين سرعت پر شدن دانه در زمان كاشت چهارم در ژنوتيپ كوهدشت به ميزان 1/93 ميلي‌گرم در روز و كمترين مقدار در زمان كاشت پنجم در رقم گنبد به مقدار 1/32 ميلي‌گرم در روز مشاهده شد. بيشترين و كمترين تغييرات اين صفت از زمان كاشت اول تا زمان كاشت پنجم به ترتيب مربوط به رقم كوهدشت با افزايش 0/46 ميلي‌گرم در روز و رقم گنبد با افزايش 0/14 ميلي‌گرم در روز بود. در اثر تاخير در كاشت، طول دوره موثر پر شدن دانه ژنوتيپ‌ها از 35/3 روز به 18/3 روز كاهش يافت. حداكثر وزن نهايي دانه ژنوتيپ‌ها نيز در زمان‌هاي مختلف كاشت از 54/1 ميلي‌گرم به 5/29 ميلي‌گرم كاهش نشان داد، به ­طوري­كه بيشترين و كمترين كاهش به­ ترتيب مربوط به رقم گنبد (19/4 ميلي‌گرم) و رقم كريم با كاهش 13/2 ميلي‌گرم بود. به ازاي هر درجه افزايش دماي محيط در زمان كاشت پنجم نسبت به زمان كاشت اول در مرحله پر شدن دانه، طول اين دوره 4/1 روز كاهش نشان داد و ميانگين عملكرد دانه ژنوتيپ‌ ها به ازاي هر روز تاخير در كاشت به مقدار 51 كيلوگرم در هكتار كاهش يافت. نتايج اين آزمايش نشان دهنده واكنش‌هاي متفاوت ژنوتيپ‌هاي گندم مورد ارزيابي به شرايط محيطي در مرحله پر شدن دانه بود. به نظر مي‌رسد كه مي‌ توان از اين موضوع در شناسايي و انتخاب ژرم‌ پلاسم‌ هاي مناسب براي برنامه‌ هاي اصلاحي گندم در شرايط ديم منطقه گنبد بهره‌ برداري كرد.

Changing in planting date causes changing in plant phenology such as grain filling in wheat. In order to evaluate the effect of planting dates on grain filling trend of some bread wheat genotypes under rainfed condition, an experiment was conducted at agricultural research station of Gonbad-e Kavous, Iran, in 2012-13 growing season. Five planting times i.e.: Dec. 2nd, Dec. 21st, Jan. 9th, Jan. 28th and Feb. 17th were considered as first and five wheat genotypes i.e.: line 16, Gonbad, Koohdasht, Karim and line 7 as second factor, respectively. The effect of planting date × wheat genotypes was highly significant for grain filling rate and final grain weight and significant for effective grain filling period, whereas it was not significant for grain yield. With a delay in planting dates, grain yield of the wheat genotypes decreased. The highest and lowest grain yield were produced at the first and fifth planting dates, respectively. The highest grain yield was produced by Karim and the lowest yield was produced by Line 16. With a delay in planting, grain filling rate of the wheat genotypes increased. The highest grain filling rate (1.76 mg.day-1) was obtained with Koohdasht at fourth planting date and the lowest rate (1.44 mg.day-1) was observed in Line 16 at first planting date. The highest variation among genotypes for this trait throughout different planting dates was 0.46 mg.day-1 for Koohdasht and the least variation was for Gonbad cultivar with 0.14 mg.day-1 increase. The effective grain filling period of wheat genotypes decreased from 35.33 days to 18.37 days with a delay in planting dates. The highest final grain weight of the wheat genotypes at various planting dates decreased from 54.14 mg to 29.5 mg and the highest (19.4 mg) and the lowest (13.28 mg) reduction were for Gonbad and Karim cultivars, respectively. With an each 1o C increase in environment temperature from fifth to first planting date, grain filling duration reduced by 4.1 day and for each day delaying in planting date grain yield decreased by 51 kg.ha-1. The results of evaluation showed that the responsible of wheat genotypes on grain filling trend under unusual environmental conditions were different, thus it can be infer that such as studies will be use to identifying and selection of suitable wheat germplasms on wheat breeding programs under rainfed condition at Gonbad region.