تحليل استثناءها و گوناگوني آزاد در فرايند افراشتگيِ پيش خيشومي در چارچوب نظريه بهينگي

An Optimality-Theoretic Account of Exceptionality & Optionality in Pre-Nasal Raising in Persian

«افراشتگيِ پيش خيشومي» فرايندي است كه طي آن واكه افتاده /a/ در بافت پيش از همخوان هاي خيشومي به واكه افراشته [u] تبديل مي شود. در حالي كه اين فرايند در برخي از واژه ها به طور اجباري رخ مي دهد، در برخي ديگر اصلاً رخ نمي دهد. در برخي واژه ها نيز رخداد آن اختياري است كه گوناگوني آزاد يا اختياري بودگي (optionality) ناميده مي شود. هدف اين پژوهشِ تحليلي، تبيين رخداد اجباري و اختياري و عدم رخداد اين فرايند در چارچوب نظريه بهينگي (پرينس و اسمولنسكي، 2004/1993) و رويكردهاي زيرشاخه آن است. رخداد اختياري افراشتگيِ پيش خيشومي با بهره گيري از رويكرد رتبه بندي آزاد كه در آن يك درون داد با دو برون داد دستوري انطباق دارد مورد تحليل قرار گرفته است. عدم رخداد يك فرايند با وجود فراهم بودن بافت واجي لازم براي رخداد آن، در واج شناسي زايشي با عنوان «استثناء» (exceptionality)شناخته مي شود. استثناءها در رخداد فرايند افراشتگيِ پيش خيشومي مي تواند ناشي از دلايل واجي شامل اِعمال انحصاري آن بر بازنمايي واجي، از بين رفتن شرايط رخداد آن توسط يك فرايند ديگر (تعامل زمينه برچين)، يا وجود واكه /u/ پس از همخوان خيشومي باشد. همچنين، دليل وجود استثناءها مي تواند معناشناختي يا تاريخي (غيرزبان شناختي)، يعني توقف رخداد اين فرايند در چندين سده پيش باشد. اين دو مورد به ترتيب با بهره گيري از «محدوديت هاي دسترسي دار به واژگان» و «محدوديت هاي خاص به لحاظ واژگاني» تحليل شده اند.

Pre-nasal raising is a phonological process in Persian through which the low vowel /a/ changes to the high vowel [u] in the environment before nasals. While this process is obligatory in many words، it fails to occur in some words. Moreover، its occurrence can also be optional as an instance of free variation which is called optionality. This research aimed at analyzing exceptionality and optionality in the occurrence of pre-nasal raising within the framework of Optimality Theory (Prince & Smolensky، 1993/ 2004) and some related approaches. The optionality is analyzed using the free ranking approach which maps a single input onto two outputs. The exceptionality could be due to phonological reasons including the exclusive application of pre-nasal raising on the underlying representation، destruction of its input by a preceding process (bleeding order) or existence of a post- nasal /u/. It could also be due to semantic and non- linguistic reasons، i.e.، this process stopped to apply several centuries ago. Instances of exceptionality which are due to phonology- semantics interactions or the non- linguistic reason are analyzed using lexical-access constraints and lexically specific constraints، respectively.