پرسش و پاسخ در آثار ناصرخسرو

Inquiry and Reply in the Works of Nasser Khosrow

ناصرخسرو (481-394 ه.ق) شاعر و نويسنده توانا، از چهره هاي درخشان قرن پنجم ادبيات فارسي است. او علم و دانش را در بالاترين درجه قرار داده و والاترين ارزش ها را براي آن در نظر گرفته است. روش علمي ناصرخسرو در كنار سيرت عملي وي، مي تواند نمونه و سرمشق كامل براي هر انساني باشد. يكي از روش هاي تعليمي كه ناصرخسرو در ديوان خود از آن بهره جسته، آوردن سوالاتي است كه به شيوه هاي گوناگون مطرح نموده است. او خود با انواع علوم زمانه اعم از حكمت، فلسفه، دين و... آشنا بود و از هريك از اين علوم براي بيان عقايد خود استفاده كرده است. پرسش هاي ناصرخسرو در ميان قصايدش درج شده است، اما وي پاسخ اين پرسش ها را به شيوه هاي گوناگون بيان كرده است. گاهي براي يافتن پاسخ ها بايد به آثار منثور او مراجعه كرد. ناصرخسرو گاهي نيز براي تنبه خاطر مخاطب، از استفهام انكاري استفاده نموده و در برخي موارد نيز بعد از پرسش در قصيده اي، بلافاصله جواب آن را نيز همان جا بيان كرده است. به طور كلي، ناصرخسرو در آثارش از تمام فنون سخن بهره گرفته است تا آنچه را كه بدان معتقد بوده بر خاطر مخاطب بنشاند. هدف اصلي اين مقاله، طبقه بندي موضوعات مورد پرسش ناصرخسرو، بيان مقصود وي از طرح اين سوالات و همچنين مشخص نمودن نحوه پاسخ او به اين سوالات است تا از اين راه، زواياي فكري شاعر مشخص گردد. بنابراين براي دست يابي به اين هدف، ديوان اشعار، زادالمسافرين، سفرنامه، گشايش و رهايش، جامع الحكمتين، وجه دين و خوان الاخوان مورد بررسي قرار گرفت و شواهد لازم (پرسش ها و پاسخ ها) استخراج گرديد.

Nasser Khosrow (394-481 AH)، the authoritative poet-author، is one of the outstanding figures of the 5th century AH. He considered science and knowledge as the highest levels، and valued them greatly. His scientific approach accompanied by his pragmatism can be a perfect model for any human being. One of the instructional methods used by Nasser Khosrow is inquiring or asking questions through different methods. He had the knowledge of various sciences of his age such as philosophy، religion، etc. and he used each of these sciences for expressing his ideas. His questions are posed among his odes، but the answers to these questions are presented through different methods. Sometimes، one should look for the answers to these questions in his prose works. At times، he uses rhetorical questions as an alert for the audience، at other times he may ask a question in his ode and provide the answer somewhere in the same ode. On the whole، Nasser Khosrow uses all rhetorical methods in his works to impress his audience. This study classifies these questions based on their content، investigates his purposes، and determines the methods of answering the questions in order to illustrate his way of thinking. Examples have been extracted from some of his works including his Divan، Zaad-ol-Mosaferin، Safarnameh (Travelog)، Goshyesh va Rahayesh، Jaame-ol-Hekmatein، Vajh-e Din، and Khan-ol-Ekhvan