ساخت تعجبي در زبان فارسي: رويكردي كمينه‌گرا

Exclamative Constructions in Persian: A Minimalist ‎Approach

در رويكردهاي زايشي به دستور زبان و از جمله در برنامۀ كمينه‌گرا، آن اندازه كه به جملات پرسشي و پرسش‌ واژه‌ها پرداخته شده، از ساخت‌هاي تعجبي كه با يك تعجب‌واژه ساخته مي‌شوند، سخن به ‌ميان نيامده است. بر اين اساس، مقالۀ حاضر از منظري كمينه‌گرا به بررسي آن دسته از ساخت‌هاي تعجبي زبان فارسي مي‌پردازد كه صرفاً با تعجب‌واژۀ «چه» ساخته مي‌شوند، و در اين روند، مي‌كوشد تا نقش دستوري و جايگاه نحوي عنصر تعجبي «چه» را تبيين كند. در بررسي اين دسته از جملات، نخست ساخت‌هاي تعجبي كيفي و كمي از هم بازشناخته مي‌شوند و بر نقش دوگانۀ عنصر تعجبي «چه» در اين ساخت‌ها تأكيد مي‌شود. استدلال‌هاي نحوي و شواهد تجربي نشان مي‌دهند كه در الگوي نخست تعجب‌واژۀ «چه» در هستۀ گروه معرف مي‌نشيند و از جنس معرف‌هايي چون حروف تعريف و اشاري‌ها است. در الگوي دوم، همين عنصر، با معناي تعجبي «چقدر»، در نقش يك قيد مقدار يا كميت‌ نما ظاهر مي‌شود و بر كميت وابستۀ خود تأكيد مي‌ورزد. در ادامه، ضمن اشاره به حركت اختياري ساخت‌هاي تعجبي، انگيزۀ حركت و جايگاه فرود آنها بر پايۀ آموزه‌هاي نظري و داده‌هاي زباني تبيين مي‌شود و در اين ميان، نشان داده مي‌شود كه برخلاف حركت اجباري تعجبي‌هاي زبان انگليسي، اين سازه‌ها در فارسي به مشخصگر گروه متمم‌ساز جابه‌جا نمي‌شوند، بلكه مي‌توانند به انگيزۀ يافتن خوانش نشان‌دار، به مشخصگر يك گروه تأكيد ارتقا يابند.

In the generative literature much less attention has been paid to the ‎exclamative constructions with an exclamative word than the ‎interrogative ones. This calls for a more detailed analysis of the ‎exclamative constructions, and an attempt will be made within the ‎Minimalist framework to determine the syntactic position occupied by ‎the exclamative word če (what). In this regard, we need to distinguish ‎between two types of exclamative expressions due to the (non-) ‎quantificational nature of the wh-phrase. This involves interpreting the ‎wh-word on the one hand in A-bar position as a Q-adverb and keeping ‎its quantificational force, and on the other hand in the head of a ‎demonstrative phrase (DP) as an indefinite article and giving a non-‎quantificational reading. We will argue that, in addition to this, in ‎Persian the edge feature [EF] on C in an exclamative clause cannot ‎trigger movement of an exclamative expression to spec-C, contrary to ‎what happens in English. Closer examination of a wider range of data, ‎however, reveals that the Persian exclamative wh-phrase may undergo ‎an optional movement to the specifier position of a focus projection ‎which is above the TP, resulting in a well-formed but emphatic ‎interpretation of the exclamative construction.‎