حقيقت نَفْس و روح در قرآن و حكمت اسلامي

The Truth of Soul and Spirit in the Quran and Islam

در بررسي تاريخ علوم اسلامي، به موضوع‌هايي مشترك ميان حكمت اسلامي و قرآن برمي‌خوريم كه گاهي سبب برخورد و بحث بسياري در ميان اصحاب عقل، تفسير و نقل گرديده است. يكي از اين مسائل، مسئلة روح و نَفْس است كه ميان اين دو بينش، يعني تفسير و حكمت اسلامي مورد بحث و برخورد قرار گرفته است. بر اين اساس، دربارة آفرينش و حقيقت نَفْس و روح در ميان انديشمندان مسلمان سه ديدگاه وجود دارد: 1ـ روح مجرّد انسان پيش از بدن او آفريده شده است و برخي روايات با تعيين زمان، تقدّم وجودي روح بر بدن را تأييد مي‌كنند. 2ـ روح مجرّد و بدن مادّي همزمان آفريده شده‌اند و از لحظه‌اي كه جسم انسان استعداد پذيرش روح يافته، خداوند روح مجرّد وي را آفريده، متعلّق به بدنش نموده است.3ـ روح انسان، جسماني‌الحدوث و روحاني‌البقاء است؛ به اين معني كه روح مجرّد آدمي، نه پيش از جسم او آفريده شده است و نه همزمان با آن، بلكه روح در طليعة پيدايش، يك امر مادّي است كه همراه با بدن طبيعي وي پديد آمده است و با تحوّل جوهري تكامل يافته، به مرحلة تجرّد روحاني رسيده است. در اين مقاله برآنيم كه با تكيه بر معاني نَفْس و روح در قرآن و حكمت اسلامي، به استقبال اين بحث و نزاع رفته، به اين پرسش پاسخ دهيم كه قرآن و حكمت اسلامي دربارة روح و نَفْس چه نظري دارند؟ براي اين منظور، نخست به روش مطالعة كتابخانه‌اي به سِير مفاهيم نَفْس و روح در قرآن و ميان فلاسفه مي‌پردازيم و آنگاه بعد از بيان، بررسي و تحليل ديدگاه‌ها، برخي از آنها را نقد مي‌كنيم.

In the history of Islamic sciences, we come across with some subjects common between Islamic philosophy and the Quran, controversial among the men of intellect and interpretation. One of such subjects is that related to soul and spirit. There are three views among the Islamic thinkers regarding the truth and creation of soul and spirit: 1. The immaterial spirit of man has been created before the body. This is approved by some narrations. 2. The immaterial spirit and the material body have been created simultaneously and the moment when the body of man has achieved the capacity of accepting the spirit, God has created the spirit in it. 3. The spirit of man comes into existence in the body and remains as a sprit. That is, the immaterial spirit of man has neither been created before his body not together with his body, rather the spirit is the manifestation of the appearance of a material body that comes into existence together with the appearance of the body and reaches its spiritual immateriality through essential development. In this article, we are going to discuss the different views given by the Quran and Islamic philosophy regarding the soul and spirit. To do this, first we will deal with different meanings of soul and spirit in the Quran and among the philosophers, and then we will have an analysis and a criticism of the given views.