كيفيت بازنمايي انديشه ايرانشهري در سنت تاريخ نگاري عصر صفوي (مباني تكوين دگرباره امر سياسي)

(The Quality of Representing the IranShahri Thought in the Historiography Tradition of the Safavid Era (The Political Re-genesis Bases

عصر صفوي دوره اي مهم در صورتبندي گفتمان هويت سياسي - اجتماعي ايران است. در اين دوران، پس از سال ها فترت، حكومتي مستقل، فراگير، انحصاري، قدرتمند و داراي ايدئولوژي ويژه سياسي شكل گرفته و با كاربست سخت و نرم افزارهاي قدرت جامعه را همسو با خويش متحول نمود. مدارهاي سازنده سياست و امر سياسي در عصر صفوي دستخوش بازانديشي و مفصل بندي دگرباره گرديد. در اين دوره انديشه و عمل سياسي- اجتماعي ايرانيان، صورتي آميزه اي و درهم پيچيده يافت. از ديد نگارندگان، انديشه و كنش سياسي صفويان، از پنج كيان تصوف، تشيع، ايران بودگي (بازيابي مفهوم ايران و سنت شاهي آرماني ايراني)، سنت خلافت اسلامي و موج نوپديد مدرنيته و تمدن غرب سازمان يافته بود. نوشتار پيش رو با به پرسش گرفتن اين مبناي نوين حكومت داري، به دنبال فهم كيفيت احياي سنت ايرانشهري در انديشه سياسي دوران صفوي است. در اين راستا و بر پايه فرضيه نوشتار، در عصر صفوي در پارادايمي تركيبي، گونه اي خاص از امر سياسي، هويت سياسي - اجتماعي و مبنايي نوين براي مشروعيت سياسي بنياد نهاده شده كه در سنت تاريخ نگاري آن نمود جدي يافته و متضمن احيا و بازتوليد انديشه سياسي ايرانشهري يا شاه آرماني ايراني گرديد. براي تدقيق بيشتر و يافتن پيكره اي قابل احصا، تمركز بر روي سه اثر مهم عالم آراي عباسي، نقاوه الآثار و عالم آراي شاه اسماعيل است. چارچوب نظري نوشتار مبتني بر رهيافت تحليل گفتمان (انتقادي) به ويژه خوانشي است كه نورمن فركلاف از آن ارائه مي دهد.

The Safavid era is an important period in the formulation of Iran’s sociopolitical identity discourse. In this era, after years of interregnum, an independent, pervasive, exclusive, powerful government with a special political ideology was formed and by using the hard and soft powers, it changed the society according to its will. The constitutive circuits of the politics and the political in the Safavid era were re-considered and re-articulated. In this era, the Iranian’s socio-political thought and practice got a hybrid and complex shape. In the authors’ viewpoints, the political thought and action of the Safavids was organized based on five components: Tasawwuf (Sufism), shiism, Iranianhood (retrieving the concept of Iran and the Iranian ideal kingship tradition), the tradition of Islamic caliphate, a newly emerged wave of modernity and the western culture. This article, through putting this new base of governance under question, tries to perceive the quality of reviving the Iranshahri tradition in the political thought of the Safavid era. So, according to the article’s hypothesis, in the Safavid era and in a hybrid paradigm, a special form of the political, the sociopolitical identity and a new base for political legitimation was founded which had a serious representation in its historiography tradition and guaranteed the revival and reproduction of the Iranshahri political thought or the ideal king of Iran. For more precision and finding a countable corpus, this work has concentrated on three important historical books of Tārīkh-i ʻālamʹārā-yi ʻAbbāsī, ʻĀlamʹārā-yi Shāh Ismāʻīl and Neghavat-ol Asar. The theoretical framework of this research is based on the (critical) discourse analysis especially the projection that Norman Fairclough presents