فقه حكومتي از منظر شهيد صدر(ره) با مروري بر ويژگي‌هاي «فقه نظامات»

Governmental Jurisprudence in Viewpoint of Shahid Sadr: A Review of Features of “Jurisprudence of Systems”

شهيد سيدمحمدباقر صدر(ره) را مي‌توان مبدع رويكرد جديدي در تفقه دانست كه در صدد استنباط «نظامات اجتماعي» از منابع ديني است. در اين نگاه، مسائل و موضوعات فقهي، به صورت موضوعات از هم منفصل مطالعه نمي‌شود ـ آن‌چنان كه در فقه موجود رايج است ـ بلكه «نظام»، يك كل به هم پيوسته‏ اي است كه موضوعات آن، به يك شبكه يكپارچه تبديل شده ‏اند. استنباط «نظام» به‌عنوان يك «مجموعه» و «كل»، غير از استنباط حكم تك‌تك «عناصر» آن از طريق احكام «موضوعات كلي» است كه نيازمند باب جديدي از تفقه مي‌باشد. اين مقاله در بخش اول به تقرير نظريه شهيد صدر(ره) در باب فقه نظامات مي‌پردازد و سعي مي‌كند جوانب اصلي نظريه ايشان را بررسي كند. در بخش دوم مقاله، با تمركز بر ويژگي‌هاي «فقه نظامات»، تفاوت آن با «فقه موجود» از زواياي مختلف بررسي شده است؛ مبتني بر فقه نظامات، سنخ ديگري از تكاليف متصور است كه از جهاتي چند با «حكم» در فقه فردي تفاوت دارد؛ اين نوع از تكليف، از حيث «موضوع»، «مكلف»، «سنخ تكليف»، «عقاب و ثواب» و «روش استنباط» از احكام رايج فقهي ممتاز مي‌گردد.

Martyr Seyed Mohammd Baqer Sadr may be considered the architect of a new approach in jurisprudential studies, whose main focus is inferring social systems from religious sources. In this approach, jurisprudential issues and problems are not studied as separate islands – as it is done in the current jurisprudential studies – rather it is considered as a completed system, whose components are just like an integrated network. Inference of the system as a complex and totality, which requires a new chapter in jurisprudential studies, is different from inference of a decree for every single component of the system through decrees of general subjects. The present article, in the first part, has discussed the viewpoint of Shahid Sadr about jurisprudence of systems and its principal aspects. In the second part, focusing on the features of jurisprudence of systems, the differences of jurisprudence of systems from the existing jurisprudence are explained from various aspects. Based on the jurisprudence of systems, another type of duties and obligations are conceived, which are somehow different from the decree in individual jurisprudence in certain dimensions. These two types of duties are distinguished from the prevailing jurisprudential decrees with regard to their subject, the duty-bound person, type of duty, reward and punishment and method of inference.