پايش روند بيابان‌زايي با تجزيه و تحليل اطلاعات كمي و كيفي معيارهاي آب و اقليم (بيابان‌هاي ساحلي جنوب شرق ايران)

(Monitoring of Desertification Trend Based on Analysis of Water and Climate Criterion (Southeastern Coastal Deserts of Iran

يكي از بحران‌هاي بوم شناختي (اكولوژيك) جهان امروزه ، پديدة بيابان‌زايي است و براي مهار آن در موقعيت منطقه‌اي و جهاني نياز به شناخت و درك صحيح از عوامل و فرايندهاي بياباني شدن اراضي است. پايش در مديريت جامع به‌ معناي جمع‌آوري و ذخيره نظام‌مند داده‌ها و اطلاعات از فعاليت‏ ها به منظور ارزيابي و گزارش‌دهي از شرايط كلي محدوده مورد نظر. در اين پژوهش با بهره‌گيري از مدل IMDPA و روش‌هاي AHP و GIS پايش روند بيابان‌زايي در سطح 7864/5 هكتار از اراضي منطقه زرآباد در جنوب شرق ايران انجام شده است. با توجه به روش AHP مشخص شد كه دو معيار اقليم و آب به ترتيب با ارزش عددي 0/207 و 0/192 به ترتيب بيش‌ترين تاثير را در بيابان‌زايي منطقه نسبت به ساير معيارها داشته است. در پايان از اين دو معيار براي پايش استفاده شد. نتايج حاصل از تجزيه و تحليل معيارها و شاخص‌هاي بيابان‎زايي نشان داد كه در سه دوره مورد بررسي بيابان‌زايي روند غير خطي داشته است، به‌طوري‌كه در دوره 2004-2001 ارزش عددي بيابان‌زايي منطقه برابر با 73/2 مي‌باشد ولي در دوره 2007-2004 اين عدد كاهش يافته كه نشانگر روند كاهشي بيابان‌زايي در اين سال‌ها است. علت اصلي آن بهبود وضعيت شاخص‌هاي اقليمي از جمله مقدار بارش است و در دوره 2010-2007 به عدد 2/55 رسيد و روند افزايش بيابان‌زايي مشاهده مي‌شود. همچنين يافته ها نشان مي‌دهد معيار اقليم طي اين سه دوره غالب است و در طبقه شديد طبقه‌بندي مي‌شود. از بين شاخص‌هاي مطالعه شده، دو شاخص خشكي ترانسو و شاخص بارش سالانه به ترتيب با ارزش عددي 3/81 و 3/4 بيشترين تاثير و شاخص نسبت جذب سديم با ارزش عددي 1/17 كمترين تاثير را در بيابان‌زايي دارد. از بين شاخص‌هاي كيفي آب در منطقه شاخص هدايت الكتريكي بيشترين تاثير را در بيابان‌زايي دارد كه اين عامل خود ارتباط مستقيمي با روند افزايشي برداشت از سطح آب‌هاي زير زميني و افزايش شوري در محدوده مطالعه شده دارد.

Nowadays, desertification is one of the important ecological crises affecting the world. We require a proper understanding of causes and processes of desertification to control the serious phenomenon in the global and regional scales. In comprehensive management, the monitoring content is systematic collection and storage of data from activities and strategies that provide assessment and report about the overall condition of the study area. In this study, using AHP and GIS techniques, the desertification process was assessed by IMDPA model in 7864.5 ha of Zarabad region in the southeastern Iran. The results of analysis showed that desertification benchmarks and indicators in the three periods had a nonlinear trend of desertification process in the region so that the numerical value is equal to 2.73 in the period 2001-2004 but In the period 2004-2007 the figure has decreased that is show decreasing trend of desertification in recent years and the main reason for the improvement was climatic parameters such as rainfall. The numerical value in the period 2007-2010 is 2.55 shows an increasing trend of desertification. As the result show that climate benchmark is dominant over three periods and classified in high grade. Among the indicators studied, Transou aridity index and annual precipitation index had the maximum effect with the values of 3.81 and 3.4 while sodium absorption ratio value was 1.17 with the least impact on desertification. Among two water quality indices in the area, the electrical conductivity has greater influence than sodium absorption ratio that it directly related to the increased exploitation of groundwater and increased salinity in the studied region.