تأثير ويژگي هاي فيزيوگرافيك رويشگاه بر پراكنش درختان و خشكه دارها در جنگل هاي آميخته راش

The role of physiography characteristics of forest site on distribution of coarse woody debris and tree species in a mixed beech (Fagus orientalis Lipsky) forests, northern Iran

سابقه و هدف: انتشار گونه هاي گياهي در اكوسيستم هاي طبيعي تحت تأثير عوامل متعدد اكولوژيك ازجمله فيزيوگرافي منطقه است. مطالعات متعددي ارتباط كلي انتشار درختان زنده با عوامل مرتبط با فيزيوگرافي را تأييد كرده اند. ولي پور و همكاران (2013) به بررسي نقش فيزيوگرافي بر ويژگي هاي اندازه اي درختان پرداخته و نشان دادند كه ابعاد درختان به شكل معني داري (سطح اطمينان 95 درصد) تحت عوامل وابسته به فيزيوگرافي هستند و عامل شيب مهم ترين عامل اثرگذار است (29). علوي و همكاران (2008) نيز نشان دادند كه انتشار مكاني گونه ملج از ويژگي هاي فيزيوگرافيك رويشگاه هاي جنگلي اثر مي پذيرد (1). مطالعه صورت گرفته در جنگل هاي پايين بند در شرق نوشهر نيز نشان داد شاخص هاي تنوع زيستي با شيب و ارتفاع از سطح دريا اثر مثبت دارند (28). اين پژوهش باهدف هاي ارزيابي تأثير هر يك از شاخص هاي فيزيوگرافي بر انتشار درختان سرپا و اثرپذيري ميزان و پراكنش خشكه دارها در ارتباط با ويژگي هاي فيزيوگرافي رويشگاه جنگلي انجام شد. مواد و روش ها: اين پژوهش در بخش گرازبن جنگل خيرود نوشهر انجام گرفت كه به منظور آموزش و پژوهش در اختيار دانشگاه تهران است. رويشگاه هاي مورد مطالعه با توجه به سابقه مديريتي و عدم انجام نشانه گذاري و بهره برداري صنعتي تشابه تيپ و شرايط رويشگاهي از بخش گرازبن اين جنگل انتخاب شد. به اين منظور شبكه آماربرداري 50×50 متري طراحي و در مركز تقاطع اضلاع شبكه، قطعات نمونه 10 آري پياده و نوع گونه هاي درختي، قطر و ارتفاع درختان سرپا و قطر، طول و درجه پوسيدگي خشكه دارها يادداشت گرديد. در اين بررسي تأثير جهت دامنه (AS)، شكل دامنه (TSI) و شاخص شكل زمين (LI) بر انتشار درختان و خشكه دارها بررسي شد. يافته ها: در بين گونه هاي درختي گونه راش بيشترين فراواني را در بين درختان زنده و خشك به خود اختصاص داد. اين گونه بيشترين ميزان حجم، فراواني نسبي و اهميت نسبي گونه را به خود اختصاص داده است. نتايج نشان داد، ميزان رويه زميني درختان با شاخص شكل زمين و شاخص شكل دامنه رابطه معني داري را در سطح اطمينان 95 درصد نشان مي دهند و تراكم درختان و شاخص رويه زميني با ساير ويژگي ها رابطه معني داري را نشان نمي دهد. آزمون چند متغيره RDA نشان داد رابطه معني داري بين انتشار گونه ها و شاخص هاي محيطي در تمامي محورها وجود دارد، حجم خشكه دارها و تعداد خشكه دارها در كلاسه 4 پوسيدگي رابطه منفي و معني داري را با درصد پوشش تاجي و شاخص شكل دامنه نشان مي دهد. نتيجه گيري: نتايج تحليل انتشار گونه هاي درختي و خشكه دارها نشان داد كه شيب و جهت دامنه تأثير مهمي بر انتشار درختان زنده و خشكه دارها دارند. همچنين تأثير فيزيوگرافي بر انتشار اين دو بخش مهم از ساختار توده داراي پيچيدگي هاي است كه در مديريت سيستم هاي طبيعي بايستي مدنظر قرار گيرد.

Background and objectives: Few studies have shown the effect of the topographic gradient in the distribution of trees and coarse woody debris (CWD), particularly old-growth beech stands. Several studies emphasized relationship between physiographical characteristics of sites and live trees distribution. Valipour et al (2013) studied the effect of physiographic characteristics of sites on dimensional properties of tress. They found that physiographic factors significantly effect on the dimension of trees, the most important factors influencing are the slope. Furthermore, Alavi et al (2008) revealed that physiographic factors impact on spatial distribution of elder. Research in the low land forests of Noushar region showed the slope and altitude positively affect on diversity of indices. The main goal of this research is (1) Evaluation the effect of geomorphic characteristics of sites on living tree distribution and (2) extent and distribution of dead trees. Materials and methods: The study was conducted within the Gorazbon section of the Kheyrud Experimental Forest in northern Iran, which is owned and managed by the University of Tehran for education, research, and conservation. The site selection was done according to the management history. Selected site was undisturbed and logging operation doesn’t was done by now. To characterize coarse woody debris within stands, 50×50 meter gird grid of sampling points established to randomized plot selection and thirty-five 0.1 ha circular plots were established within a natural beech stand using a systematic random sampling technique in order to equally sample across a wide variety of topographical factors. In each plot, we measured percent slope, aspect and land form. Meanwhile, the number of dead trees and species and quality was recorded. Therefore, we investigated the influence of topographical factors, including slope aspect, slope degree, and landform index (LI) on the distribution of dominant tree species and CWD in undisturbed mixed forests in northern Iran. Results: F.orientalis had the highest mean density, volume, relative density, relative volume, and RIV of all live and dead trees. Results showed that tree density and basal area were not significantly correlated with any of the measured parameters, except basal area was negatively correlated with LI. Redundancy analysis (RDA) of the tree layer revealed a significant relationship between the measured environmental variables and species distributions on the first canonical axis and all four canonical axes. CWD volume showed significant negative correlation with percent canopy cover and was highly correlated with terrain shape index. Density of CWD in decay class IV was significantly correlated with aspect slope and percent of canopy cover. Conclusion: Analyses of CWD distributions in relation to both living vegetation and topographic gradients showed a highly complex interplay of factors dictating the distribution of CWD across the forest stands.